skanuj0001

86 6. LOKALIZACJA PODMIOTÓW SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH

100

Rys. 6.4. Rozkład przyczyn migracji według odległości Źródło: Gleave i Cordey-Hayes, wg Clarka i Van l.ieropa 1986, s. 101

dominują, istniejące zasoby mieszkaniowe. Lokalizacja gospodarstw domowych dokonuje się więc z reguły wśród zasobów istniejących. Istnieje ponadto współzależność między miejscem zamieszkania i miejscem pracy. Wskutek tego lokalizację mieszkania wybiera się lub kupuje łącznie ze sposobnością pracy. Przestrzennym wyrazem działania rynku mieszkaniowego jest tworzenie się określonych, zróżnicowanych form obszarów miejskich.

Badania migracji mieszkańców, prowadzone od lat zarówno w skali wewnątrzmiej-skiej, jak i międzymiastowej, pozwalają na wniknięcie w istotę oraz przyczyny tych ruchów. Ich różnorodność jest wielka. Wyróżniają się jednak szczególnie wyraźnie dwa rodzaje: ruchy krótkodystansowe i ruchy długodystansowe. Rysunek 6.4 ilustruje przyczyny tych ruchów, mianowicie: poszukiwanie lub zmiana miejsca pracy, dążność do lepszej dostępności, zmiana w cyklu życiowym (rys. 6.5) lub w poziomie dochodów, zmiana rodzaju mieszkania i sąsiedztwa. Niektóre z tych przyczyn wywołują ruchy krótkodystansowe, inne ruchy długodystansowe. Przyczynami pierwszego rodzaju są: zmiana w cyklu życiowym i w poziomie dochodów, zmiana dostępności, zmiana rodzaju mieszkania i sąsiedztwa. Spowodowane przez nie ruchy dokonują się w obrębie lokalnego rynku mieszkaniowego. Przyczyną drugiego rodzaju jest poszukiwanie lub zmiana miejsca pracy. Spowodowane przez nie ruchy 'wykraczają poza rynek lokalny. Innymi słowy, przyczyną ruchów wewnątrz rynku jest jego własna struktura, podczas gdy przyczyną ruchów między rynkami są czynniki zewnętrzne względem nich, tj. możliwości zatrudnienia.

Wybór lokalizacji mieszkania jest szczególnym przypadkiem zachowania się i decyzji konsumenta. W badaniu tych zachowań i decyzji przyjmuje się założenie, że mieszkanie jest wiązką cech (właściwości). Cechy mieszkania określają jego użyteczności Dla gospodarstwa domowego dążącego do maksymalizacji użyteczności cechy te są więc argumentami jego funkcji użyteczności. Roz-

Rys. 6.5. Stopa migracji według płci i wieku w Stanach Zjednoczonych, 1955-1960 Źródło: Hoover 1971, s. 175

wijając tę ideę, wielu autorów stosowało analizę wielowymiarową, aby ustalić cenę każdego wymiaru w jego zmienności zależnej od lokalizacji na obszarze miejskim. Analiza taka prowadzi do określenia przestrzennej zmienności rynkowych cen mieszkań. Wybór lokalizacji przez gospodarstwo domowe zależy od jego dochodów i cen mieszkań. Ceny oddziałują na wybór zarówno lokalizacji, jak i rodzaju mieszkań.

Wyjaśnienia ruchów migracyjnych zwracają się ku idei stresu, będącego efektem niezadowolenia z istniejącej lokalizacji. Stresy popychają ludzi i gospodarstwa domowe do poszukiwania nowych lokalizacji i do reloka-cji. Prawdopodobieństwo, że gospodarstwo domowe przeprowadzi się przynajmniej raz w pewnym okresie zależy od różnicy między aktualnymi warunkami mieszkaniowymi i warunkami pożądanymi. Impulsy do przeprowadzki ulegają osłabieniu pod wpływem inercji wykazywanej przez gospodarstwa domowe.

Najnowsze badania zmierzają do zbudowania modeli umożliwiających jednoczesne określenie prawdopodobieństwa przeprowadzki i prawdopodobieństwa wyboru określonej, nowej lokalizacji. Wyższa atrakcyjność nowej lokalizacji może podnieść prawdopodobieństwo podjęcia decyzji relokacyjnej. Prawdopodobieństwo podjęcia takiej decyzji jest tym większe, im bardziej użyteczność nowej lokalizacji i nowego mieszkania (po odjęciu kosztów przeprowadzki) przewyższa użyteczność dotychczasowej lokalizacji i dotychczasowego mieszkania.

6.3. ZAKŁADY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Urządzenia publiczne w gospodarce rynkowej są przejawem społecznej niedoskonałości mechanizmów rynkowych. W celu ochrony ludności przed tymi niedoskonałościami zachodzi potrzeba publicznej interwencji, nie można bowiem oczekiwać, że rynek sam je wyeliminuje. Powstają w związku z tym ważne problemy: 1) które typy usług, ze względu na dobro społeczne, powinny być dostarczane publicznie, 2) zakładając, że pewne usługi są kontrolowane publicznie, jak w takiej sytuacji działają mechanizmy alokacyjne i jak zidentyfikować mechanizmy efektywne (Johansson, Leonardi 1986).

Urządzenia publiczne z lokalizacyjnego punktu widzenia można podzielić na trzy grupy: 1) urządzenia, do których użytkownik musi przybyć, aby skorzystać z usług, np. biblioteki, teatry, parki; 2) urządzenia ochronne, świadczące usługi w miejscu zagrożenia, np. straż pożarna, pogotowie ratunkowe; 3) urządzenia wywołujące i przenoszące w przestrzeni skutki (zarówno dodatnie, jak i ujemne) odczuwane przez ludność w miejscu zamieszkania, np. stacje radiowe i telewizyjne, składowiska odpadów.

Zaangażowanie środków i instytucji publicznych w sferze usług może przybierać różne formy. Mogą np. zachodzić następujące przypadki: 1) dostarczane usługi mają charakter dóbr publicznych, 2) publiczny zarząd prowadzi i kontroluje dostawy usług z urządzenia, 3) publiczny zarząd decyduje o lokalizacji i inwestowaniu urządzeń. Pojęcie dobra publicznego wymaga wyjaśnienia. Jest ono nim wówczas, gdy pewna jego ilość jest konsumowana przez jednostkę, a równocześnie taka sama ilość jest konsumowana przez wszystkie inne jednostki danej społeczności. Oznacza to: 1) niemożność wykluczenia kogokolwiek, 2) możliwość konsumpcji zbiorowej, 3) niemożność odrzucenia usługi przez kogokolwiek. Są to warunki bardzo rygorystyczne. W rzeczywistości dobra publiczne spełniają z reguły tylko niektóre z tych wymagań.