skanuj0002

88 6. LOKALIZACJA PODMIOTÓW SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH

Usługi świadczone przez urządzenia publiczne, których lokalizacja jest szczególnie istotna dla społeczeństwa (urządzenia wymagające przybycia, urządzenia ochronne) są dobrami publicznymi w tym ograniczonym sensie (semipubiicznymi). Na możliwość korzystania z nich wpływa odległość (możliwość ta maleje wraz z odległością), a także zdolność urządzeń do świadczenia usług w momencie potrzeby (straż pożarna, pogotowie ratunkowe). Jedni użytkownicy mogą więc korzystać z nich w stopniu wyższym, inni w stopniu niższym.

Badania lokalizacji urządzeń publicznych mają różną orientację naukową. Pierwsza wywodzi się z teorii państwa dobrobytu i analizy dóbr publicznych. Jej głównym problemem jest określenie mechanizmu alo-kacyjnego dającego rozwiązanie optymalne w sensie Pareto. Poszukiwane rozwiązanie powinno być poprzedzone trafną oceną popytu na usługi publiczne. Urządzenia powinny ten popyt zaspokajać. Druga orientacja ma swój początek w lokalizacji teorii A. Webera. Jej główny problem jest następujący: jak rozmieścić urządzenia, które w sposób optymalny obsługiwałyby zbiór użytkowników o danych miejscach zamieszkania. Trzecia orientacja ma korzenie w badaniach operacyjnych. Zaczerpnięto z nich koncepcje grawitacyjnego rozkładu usługobiorców, najbardziej prawdopodobnego rozmieszczenia obiektów i przepływów usługobiorców (model maksymalnej entropii) oraz losowego wyboru urządzeń przez usługobiorców.

Decyzje dotyczące lokalizacji urządzeń publicznych mogą być podejmowane w różny sposób. Zależy on od sposobu postawienia problemu decyzyjnego. Lokalizacja może mieć np. charakter dwuszczeblowego problemu decyzyjnego. Wtedy szczebel wyższy podejmuje decyzje koordynacyjne, a szczebel niższy decyzje indywidualne odpowiadające preferencjom społeczności lokalnej. Szczeblem wyższym może być kraj w stosunku do regionów lub region w stosunku do miast i gmin. Struktura decyzji może przewidywać różny zakres uprawnień obu szczebli, np. szczebel wyższy może określać wielkość i lokalizację urządzeń, natomiast jednostki terytorialne szczebla niższego mogą konkurować o dochody konsumentów posługując się zróżnicowanymi cenami usług. Gdy lokalizacja jest już określona, szczebel wyższy może decydować o poziomie cen. Ceny mogą być także określane przez szczebel niższy, który w takim przypadku jest zobowiązany płacić czynsz na rzecz szczebla wyższego.

Wybór lokalizacji urządzeń publicznych może być jednak także jednopoziomowym problemem decyzyjnym. Nie ma wtedy władzy koordynującej, występuje natomiast wiele równoizędnych podmiotów decyzyjnych, z których każdy mą pewną niezależność. Mogą to być miasta, gminy, województwa. Ich przedstawiciele podejmują wspólne decyzje prowadząc pewnego rodzaju grę. Mogą występować następujące sytuacje problemowe: 1) projektowane urządzenie publiczne może służyć całej grupie regionów, ale żaden z regionów nie chce go mieć na własnym terytorium (np. zbiornik wodny, którego budowa wymaga zalania terenów o szczególnych wartościach); 2) urządzenia usługowe służą przede wszystkim przybyszom (turystom, sportowcom, myśliwym). Mogą to być ośrodki turystyczno-wypoczynkowe, urządzenia sportowe, rezerwaty przyrody, muzea, a także całe dzielnice atrakcyjnych miast. Rozmieszczenie tych urządzeń ' ma charakter strefowy, rozciąga się na kilka regionów. Uczestnicy gry rozważają nakłady, jakie muszą ponieść, aby uzyskać spodziewaną część przychodów; 3) lokalizacja urządzeń publicznych może mieć znaczenie dla gospodarczego rozwoju sąsiadujących regionów w dłuższej perspektywie. Realizacja projektu wymaga wspólnych nakładów, w tym także zajęcia terenów rolnych, np. budowa szkoły wyższej lub autostrady polepszającej dostępność regionów. Decydenci rozważają m.in. konflikty między interesami doraźnymi i interesami przyszłymi oraz kalkulują wymierne nakłady i trudno wymierne efekty.

Lokalizacja urządzeń publicznych może być instrumentem poprawiającym strukturę ludnościową i gospodarczą regionów. Przez lepsze zainwestowanie infrastrukturalne regionu można zapobiec jego wyludnianiu się, a następnie przyciągać ludność. Inwestując w celowo dobrane dziedziny usług, można przy tym oddziaływać na przyciąganie ludności o określonych, pożądanych cechach, np. rozwój usfug bytowych może zapobiegać wyludnianiu się wsi, natomiast budowa szkoły wyższej może ponadto przyciągać młodzież z sąsiednich regionów. Jeśli towarzyszyłoby temu tworzenie miejsc pracy w nowoczesnych przemysłach, absolwenci pozostawaliby na miejscu, stając się zaczynem ożywienia społeczno-gospodarczego podupadającego regionu.