skanuj0002

nanie uzyskuje oię nie na drodze psychologicznych opisów, lecz przez analizę jego "wytworów, ich powszechnie ważnych treści.    i

(Metoda transcendentalną" polega zatem na_ pokazaniu związkuMET&fls*?- i między powszechnie ważnymi treściami intelektualnych

rów a autonomicznym podmiotem. Wspiera się ona na założeniu, ¹    'W/ j!

że autono.miczny~podmiorijśtahawia uniwersalne treści,

W świetle tej metody okazuje się, że Kant przeciwstawi!    1

sceptycyzmowi przekonanie o istnieniu powszechnie ważnej wie-    ij

dzy. Pewność wiedzy matematycznej i fizyki Newtona przemawiają przeciwko skrajnemu sceptycyzmowi, ale ulega tu zm-ia-    i

nie rozumienie pewności wiedzy, chodzi bowiem nie o adekwat-    j

ność wiedzy do przedmiotu, lecz o powszechną akceptację są-    J

dów poznawczych. Inaczej mówiąc, problem obiektywności (przede miotowości) wiedzy został zastąpiony przez kwestię jej intersu-    j

biektywności^która umożliwia porózu.mienie~w obrębie nauki    !

f    i przekazywanie sądów. Artykulacja intersubiektywnoścj stawia-    ;;

(    ła w nowy sposób stosunek między podmiotem a przedmiotem    ,

poznania. Spór między realizmem i idealizmem gnoseologicznym    i

"(subiektywnym) o obiektywność przedmiotu poznania został roz-    _;

:    śtrzygmęty przez uznanie intersubicktywności przedmiotu pozna-    ¹

rim i jego ustanowienie przez uniwersalny podmiot. Nieporozu-mieniem jest obwinianie Kanta o idealizm gnoseologiczny w sensie Berkeleya. Kant odszedł bowiem od rozważań psycliologicz-    i

nych i przeciwstawiał się redukcji wiedzy do wrażeń bądź impresji psychicznych, wszak podkreślał intersubiektywność poznania. Uważał przy tym, że obok przedmiotu poznania można mó-wić o „rzeczy samej w sobie” jako nieosiągalnej dla intelektu, ale realnej _rzcc;zyw.istości. Dzięki metodzie transcendentalnej Kant odcinał się od idealizmu gnoseologicznego.

Umieszczenie w centrum filozofii transcendentalnego podmiotu stawiało Kanta w opozycji do oświeceniowego naturalizmu i materializmu. Filozofia transcendentalna nie pozwala-na redukcje; podmiotu do naturalnych potrzeb i mechanizmu ich zaspokajania, akcentuje ona autonomię podmiotu wobec _££5)/^r£dy w sensie jego autodeterminacji, czyli podległości jedynie rozu-mowi. Oznacza to zarazem podkreślenie niezależności naukTod użytecznych i skutecznych celów, niezależności moralności od poszukiwania interesu, przyjemności i szczęścia, niezależności

storii filozofii, lecz raczej o uwyraźnienie u ..tsnej pozycji. |Dog-    |

matyzmcm była dla niego każda — mniej lub bardziej arbitral-    £

na — propozycja sformułowania podstawowych przesłanek on to-    \

'logicznych i uznania ich za niewątpKwe7~(^ceptycyinrem^^tla.    r

wszelka analiza kwestionującą pewność j_absolutność twierdzeń.    jj

Poza tę kontrowersję dogmatyzmu i sceptycyzmu miała prowa-    =

^    ,■ dzić filozofia krytyczna, która powstrzymuje się przed rozstrzyg- ą

\ / nięciami arbitralnymi na temat rzeczywistości, ale zarazem prag-    -

nie unilcnąć sceptycyzmu. Czyni to dzięki wysunięciu kwestii: jak,    5

jest możliwa metafizyka iako nauka, czyli iakie muszą być spełnione warunki podmiotowe, by można było uprawiać metafizy-kę__na wzór nauki bez arbitralnych decyzji i sceptycznych watpli-wości.

Krytycyzm kieruje tedy badania na podmiot filozofujący. Koncentracja uwagi na podmiocie przypomina wysiłki poznawcze tych teoretyków oświecenia, jak Hume czy Tetens, którzy opisywali władze psychiczne człowieka dla wyjaśnienia prawomocności różnych pojęć. Trzeba jednakże zauważyć, żc kaniowski zwrot ku podmiotowi różni się od tych psychologicznych analiz.

Dla por!kreślenia tej różnicy Kant nazwał swoją metodę nie psychologiczną, lecz transcendentalną. Metoda psychologiczna przedstawia zjawiska psychiczne zindywidualizowane i uzależnione od naturalnych uwarunkowań, ujawnia reialywność przeżyć psychicznych i prowadzi do relatywizmu psychologicznego w ocenie wiedzy, a nawet do sceptycyzmu. A właśnie przed sceptycyzmem a zarazem przed psychologiczną metodą ma chronić metoda nowa, transcendentalna.

. _{A v}    Swój zwrot do podmiotu Kant określał jako ./„przełom"' ko-

^^Z^f^/i,'uP^5?MnraAs)ci^,7 Artykułował tu zmianę filozoficznego nastawienia."

'/wfrijy centrum filozofii znalazł się teraz podmiot jako autonomiczny ośrodek aktywności, który ustanawia naukę, normy moral~ ne i kryteria ocen, czyli takie wytwory, któro posiadają waż-jiość po wszech ną. Taki pod miotana żywa Kant transcendentalnym, który oznacza_się_ tym, że obejmuje to podmiotowe elementy, 'które..mają-.charak.temuniwersalny (tj. nie" pod 1 cg a j ą z r ó ż n i co w a - " niu) i autonomiczny (tj. nie zależą od uwarunkowań przyrodniczych). JPodmj<>t_ transcendentalny nie istnieje poza psychiką i ludzkim doświadczeniem, lecz stanowi ich~sklaćLnik. Jego poz

502

503