skanuj0003

44 ARTYKUŁY

Spośród rodzajów literackich najbardziej przydatnych w metodzie odreagowującej należy wymienić przede wszystkim lirykę i dramat. Właściwości terapeutyczne dramatu wykorzystuje się w metodzie psychodra-my. Polega ona przede wszystkim na aktorskim udziale członków grupy terapeutycznej, którzy doznają katharsis poprzez spontaniczne wyrażanie swych uczuć i przeżyć wewnętrznych. Jednakże również widz, słuchacz lub czytelnik sztuki dramatycznej wczuwając się w sytuację i przeżycia bohaterów kształtuje własne postawy, uczy się pełnienia swych ról w życiu, koryguje przekonania, znajduje rozwiązania konfliktów.

Szczególną uwagę chciałabym zwrócić na wykorzystanie literatury w metodzie psychoterapii grupowej. Jest ona coraz powszechniej stosowana na całym świecie, a przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Tworzenie grup terapeutycznych ułatwia powstawanie więzi społecznych między członkami grupy, stwarza klimat sprzyjający współprzeżywaniu, konfrontacji postaw, intensyfikuje wrażliwość. Wspólne czytanie łub recytowanie utworów literackich w grupach wzbogaca i urozmaica program zajęć, daje materiał do rozważań, przemyśleń i dyskusji. Doboru tekstów dokonywać można wspólnie z członkami grupy.

Szczegół nie cenna dla terapii grupowej jest poezja — dzięki walorom treściowym, bogactwu słownictwa jak też rytmice i wewnętrznej melodii, W szpitalu Sw, Elżbiety w Waszyngtonie prowadzi się w oddziale psychiatrycznym grupowe posiedzenia poezjoterapeutyczne. Działanie muzyki podobne jest do działania poezji. W niektórych wypadkach można łączyć muzykę z poezją, wprowadzać do zajęć poezję śpiewaną.

Jakie jest zastosowanie biblioterapii w lecznictwie? Nieporozumienia w określaniu zadań biblioterapii dotyczą często możliwości jej stosowania. Niektórzy uważają, że biblioterapia sensu stricto dotyczy tylko chorych psychicznie, natomiast wobec wszelkich innych schorzeń można mówić tylko o normalnym czytelnictwie nie różniącym się niczym od czytelnictwa ludzi zdrowych. Inni wykluczają całkowicie możliwość i skuteczność czytania w chorobach psychicznych. Jednakże medycyna współczesna za przedmiot swoich oddziaływań przyjmuje człowieka jako całość psychofizyczną zdając sobie sprawę z wzajemnego oddziaływania i ścisłego związku procesów psychicznych i fizjologicznych. Zachwianie równowagi ogólnej organizmu powoduje nie tylko choroba, lecz również zmiana warunków związana ze znalezieniem się chorego w zakładzie lecznictwa. Książka może stać się czynnikiem redukującym częściowo stres-Sowę przeżycie, jakim jest wyrwanie człowieka z jego codziennego środowiska oraz konieczność przystosowania się do warunków szpitalnych. Zmiana sytuacji wiąże się ze zmianą potrzeb psychicznych, które z kolei pociągają za sobą konieczność zastosowania odpowiedniej literatury.

Po tych uwagach wstępnych rozpatrzmy kolejno zadania biblioterapii

'(wobec ludzi chorych: somatycznie², psychosomatycznie³, psychicznie, inwalidów oraz w przypadkach chorób nieuleczalnych.

W lżejszych schorzeniach somatycznych wpływ książki można by uznać za terapię podtrzymującą. Do jej zadań należą: przeciwdziałanie monotonii szpitala, utrzymanie kontaktów ze światem, racjonalne wypełnianie wolnego czasu, zapobieganie frustracjom i lękom związanym z pobytem w szpitalu, odwrócenie uwagi chorego od cierpień, podtrzymanie w nim woli życia i wyzdrowienia, kształtowanie sprzyjających leczeniu postaw psychicznych. Polecałabym do tego celu książki o ciekawej treści, żywej akcji, pogodnej filozofii życia, lekkie i krótkie utwory

0    pięknej formie literackiej, ciepłym klimacie, optymistycznej puencie. Mogą to być wspomnienia z dzieciństwa i lat młodzieńczych, opisy podróży, opowiadania przyrodnicze, baśnie lub biografie ludzi o postawach altruistycznych a nawet bohaterskich, pociągające przykładem siły, wytrzymałości, heroizmu, a także powieści przygodowe i obyczajowe, reportaże, książki historyczne i wojenne, niezbyt denerwujące kryminały. Poza książkami dużą rolę odgrywają czasopisma w jak najszerszym wyborze. Jednakże lekturę taką — jak wspomniano — można stosować wyłącznie w momentach poprawy lub w okresie rekonwalescencji. Przy cięższych schorzeniach somatycznych czytanie może być w ogóle uniemożliwione ze względu na zły stan ogólny.

W przypadkach nerwic i chorób psychogennych należy przejść od biblioterapii podtrzymującej do aktywnej. Celem oddziaływań powinno być przede wszystkim uświadomienie sobie przez pacjenta konfliktów

1    sprzeczności wewnętrznych, które mogły stać się przyczyną jego choroby. Następnym etapem jest korekta osobowości poprzez rozszerzenie horyzontów myślowych, zmianę stereotypów myślenia, zachowanie pewnego dystansu wobec szkodliwych emocji, przyjęcie pozytywnej, akceptującej filozofii życia. Tym niezmiernie trudnym i ważnym zadaniom sprostać może wyłącznie literatura wysokiej rangi artystycznej i ideowej. Należy więc sięgnąć do klasyki polskiej i obcej. Widzę tutaj przydatność zarówno prozy, jak i poezji. W wielu wypadkach można polecać satyrę, która ma zdolność rozładowywania napięć i pozwala dostrzec wiele zjawisk we właściwych wymiarach.

Dla bardziej wyrobionych i dojrzałych czytelników przydatne jest piśmiennictwo niebeletrystyczne z zakresu wiedzy o człowieku, stosunków międzyludzkich, a więc przede wszystkim z dziedziny psychologii i socjologii. Również literatura piękna zdolna jest odpowiedzieć na najbardziej podstawowe pytania dotyczące sensu życia, cierpienia i śmierci.

Sprawa doboru lektury dla pacjentów chorych psychicznie wymaga wnikliwej konsultacji z lekarzem psychiatrą, psychologiem lub terapeutą

² Choroby somatyczne (soma-ciało) — choroby ciała.

⁸ Choroby psychosomatyczne czyli psychogenne — uwarunkowane przyczynami psychicznymi.