Scan 090220 0033

260

nadzorowania ich egzekucji, kontroluje na równi rządzących i rządzonych. Wobec tego traktuje urzędników jako swe powolne narzędzia, powierzając im chętnie starania o realizowanie własnych celów. Nie wnika więc z góry w szczegóły ich obowiązków i nie trudzi się ścisłym określaniem uprawnień. Traktuje ich tak. jak pan traktuje swoją służbę - mając ich zawsze na oku, może w każdej chwili pokierować ich postępowaniem lub skorygować je.

Amerykańskie prawo daje urzędnikom znacznie więcej swobody niż prawo francuskie. Czasem większość zezwala im nawet na przekroczenie uprawnień. Są wówczas zabezpieczeni przez opinię oraz poparcie większości i odważają się dokonywać rzeczy, które zadziwiają przyzwyczajonego przecież do popisów despotyzmu Europejczyka. W ten sposób wolność rodzi zwyczaje, które pewnego dnia mogą ją zgubić.

O władzy, jaką większość sprawuje w Ameryce nad sposobem myślenia społeczeństwa

Kiedy zastanawiamy się nad życiem umysłowym Ameryki, widzimy, do jakiego stopnia władza większości przewyższa wszelką władzę znaną nam w Europie.

Myśl jest niewidzialną i niemal nieuchwytną potęgą, która drwi sobie z wszelkiej tyranii. Najbardziej despotyczni władcy Europy nie mogą w naszych czasach przeszkodzić temu, by pewne wrogie ich władzy myśli swobodnie krążyły w państwie, a nawet w obrębie ich witanych dworów. Inaczej w Ameryce. Dopóki większość się waha, można mówić o dyskusji. Kiedy jednak raz wypowie się ostatecznie, wszyscy milkną i wtedy zarówno jej zwolennicy, jak i przeciwnicy spotykają się w jednym zaprzęgu. Powód tego jest prosty. Nie ma monarchy, którego władza byłaby na tyle absolutna, by mógł we własnych rękach skupić wszystkie siły społeczne i sam przezwyciężyć wszelki opór. Tymczasem większość, wyposażona w prawo tworzenia praw oraz ich wykonywania, jest władna to uczynić.

Król posiada zresztą jedynie władzę fizyczną, która wpływa na działanie ludzi, ale nie może dosięgnąć ich woli, podczas gdy większość dysponuje siłą fizyczną i moralną zarazem, siłą, która oddziałuje jednocześnie na wolę i na czyny oraz staje na przeszkodzie zarówno działaniom, jak i chęci działania.

Spośród wszystkich znanych mi krajów w Ameryce jest najmniej intelektualnej swobody i faktycznej wolności wypowiadania się.

W europejskich państwach konstytucyjnych można swobodnie głosić i rozpowszechniać dowolną teorię polityczną czy religijną. W Europie nie ma bowiem państw do tego stopnia opanowanych przez jedną władzę, by człowiek, który chce mówić prawdę, nie znalazł oparcia zdolnego uchronić go przed skutkami własnej niezależności. Jeżeli ma nieszczęście żyć pod rządami absolutnymi, często ma za sobą naród. Jeżeli mieszka w wolnym kraju, może w razie potrzeby schronić się pod opiekę władzy królewskiej. W krajach demokratycznych wsparcia udziela mu arystokratyczny odłam społeczeństwa, w innych - demokratyczny. Natomiast w ustroju demokratycznym pomyślanym na sposób amerykański istnieje tylko jedna władza, jeden czynnik siły i sukcesu, i nic poza nim.

W Ameryce większość zakreśla granice wolności. Wewnątrz nich pisarz jest wolny, ale biada mu, jeśli ośmieli się poza nie wykroczyć. Nie grozi mu, co prawda, autodafe, ale naraża się na wszelkiego rodzaju przykrości i prześladowania na każdym kroku. Kariera polityczna jest dla niego zamknięta - obraził bowiem jedyną władzę, jaka otwiera do niej drogę. Odmówione mu jest wszystko i nie może dostąpić nawet chwały. Zanim opublikował swe poglądy, sądził, iż posiada zwolenników, teraz jednak, gdy się ujawnił, odnosi wrażenie, że już ich nic ma. ci bowiem, którzy go ganią, przemawiają pełnym głosem, ci zaś, którzy myślą jak on, milczą i odwracają się od niego, nie mając jego odwagi. Ustępuje więc i łamie się pod ciężarem nadaremnych wysiłków, po czym milknie, jakby dręczyły go wyrzuty sumienia za to, że powiedział prawdę.

Kajdany i miecz katowski to instrumenty prymitywne i tyrania posługiwała się nimi dawno temu. Za naszych dni cywilizacja udoskonaliła nawet despotyzm, który przecież zdawał się umieć już wszystko.

Dawni władcy niejako materializowali przemoc, podczas gdy republiki demokratyczne naszych czasów uczyniły z niej siłę równie duchową jak ludzka woła, którą pragną za jej pomocą zdusić. Despotyzm absolutnych rządów jedynowładcy, chcąc trafić do duszy, w sposób prostacki dobierał się do ciała, a dusze, niedosiężne dla tortur, gardziły nim dalej. W demokratycznych republikach tyrania nie postępuje w ten sposób. Pozostawiając ciało w spokoju, zmierza prostą drogą do zawładnięcia duszą. Władca nie mówi już: będziesz myślał jak ja albo umrzesz. Powiada: jesteś wolny, możesz myśleć inaczej; twoje życie i twoje dobra należą do ciebie, ale odtąd będziesz wśród nas obcy. Zachowasz swoje prawa polityczne, lecz staną ci się one bezużyteczne. Jeżeli bowiem będziesz się ubiegał o glosy swoich współobywateli, nie dadzą ci ich.