skanuj0005 (29)

209

Słownik pojfć

niejszym, jeśli chodzi o tę kwestię, stanowiskiem filozoficznym jest antynatura-lizm. Po drugie, terminem tym można scharakteryzować podejścia w naukach społecznych, które biorą sobie za wzór nauki przyrodnicze. Trzede filozoficzne użycie tego pojęcia odsyła do poglądu na ludzką naturę i społeczeństwo, który sytuuje je raczej w obrębie szeroko rozumianej „natury" niż w opozycji do niej. Na przykład koncepcja ewolucji Darwina przedstawia ludzi jako jeden spośród wielu rozwiniętych gatunków ssaków naczelnych, nauka normalna zob. rewolucja naukowa.

ontologia - ogólna teoria traktująca o tym, jakiego rodzaju rzeczy czy substancje istnieją w święcie, zazwyczaj prezentowana jako jeden z aspektów systemu metafizycznego. Skromniejsze użycie tego terminu oznacza zakres bytów i relacji, jaki uznaje się w ramach danej dziedziny wiedzy czy specjalności naukowej. Oświecenie - okres obejmujący mniej więcej XVIII w., w którym w Europie Zachodniej pojawiły się nowoczesna filozofia i nauka, włączając w to nauki społeczne, paradygmat - zdaniem Thomasa Kuhna jest to rama powszechnie uznawanej teorii naukowej oraz podzielanych przekonań zdroworozsądkowych na temat praktyk naukowych niezbędnych do powstania nauki. Zob. rewolucja naukowa, paradygmat/syntagma - jest to oś, według której Ferdinand de Saussure analizował strukturę języka. Syntagma oznacza reguły określające następstwo znaków -łańcuch syntagmatyczny. Paradygmat bądź łańcuch paradygmatyczny odnosi się do reguł rządzących tym, które znaki mogą się wzajemnie zastąpić w tym samym miejscu łańcucha syntagmatycznego. Zob. znak; strukturalizm. performatywne akty mowy - Habermas przeciwstawia performatywne akty mowy, których celem jest przekonanie kogoś do jakiegoś działania, komunikacyjnym aktom mowy. których celem jest rozumienie.

postmodernizm - nazwa wywodząca się z dziedziny sztuki; niektórzy twierdzą, że jest to forma współczesnego społeczeństwa. Wątpliwe jest, czy może istnieć filozofia postmodernistyczna, ponieważ posunoderniści zaprzeczają możliwości bądź użyteczności metanarracji. Postmodernizm kładzie nacisk na różnicę, frag-mcntację, zmianę, pastisz, to, co irracjonalne.

poststrukturalizm - jeśli chodzi o nacisk na fragmentację, różnicę itd., poststruk-turalizm przypomina postmodernizm, jednakże ma on nieco solidniejsze zaplecze filozoficzne, nawiązując do krytyki filozofii zachodniej i skutkiem tego, wbrew sobie, podziela jej zainteresowania. Potępia logocentryzm i fonocentryzm filozofii zachodniej - poszukiwanie pewnych podstaw wiedzy, pragmatyzm - rozwijana w Ameryce Północnej filozofia, w której twierdzenia łączy się z działaniami - ogólnie rzecz biorąc, słuszne jest to, co działa, prawa (naukowe) - według empiryzmu prawa to regularne sekwencje zdarzeń albo „stałe związki". Trudności, jakie sprawia ten pogląd, wiodą do krytyczno-realistycznej koncepcji praw naukowych Bhaskara jako „tendencji" mechanizmów przyczynowych - które mogą, ale nie muszą, wyrazić się w formie obserwowal-nych regularności.

problematyka - termin stosowany w epistemologii historycznej - określa, w jaki sposób wiążą się ze sobą pojęcia składające się na naukowe stanowisko bądź tra-