skanuj0015

sytuację izolacji socjalnej krótkoterminowej ludzie znoszą gorzej, gdy nie mają możliwości realizowania określonych zadań. Z tego punktu widzenia wydaje się, że opisane dotychczas sytuacje deprywacji i izolacji socjalnej są bardziej stresowe w porównaniu z analogicznymi pod względem czasu trwania sytuacjami izolacji socjalnej o charakterze zadaniowym.

(5) Deprywacja - izolacja zadaniowa

Wspólną płaszczyzną tych sytuacji, poza określonym zadaniem, jest fakt dobrowolności ich wyboru. Spośród niezmiernie bogatej literatury przedmiotu na temat izolacji zadaniowej wymienimy tylko niektóre: ekspedycje wysokogórskie i speleologiczne, eksploracje podmorskie, rejsy dalekomorskie, okręty podwodne, ekspedycje polarne i misje kosmiczne.

(a) Ekspedycje speleologiczne i wyprawy wysokogórskie. Liczne obserwacje zachowania się speleologów w jaskiniach i grotach zwracają uwagę na ważny fakt, że występująca tu izolacja w sensie fizycznego zamknięcia na ograniczonej przestrzeni oraz dyskomfort związany z ekwipunkiem i Warunkami klimatycznymi ma charakter wyraźnie stresowy, o czym Świadczy fakt, że tylko niektórzy ludzie na to się decydują (tzw. odporni na stres) (Angiboust i Saumande, 1965). Dodatkowym czynnikiem stresowym jest w tym przypadku panująca ciemność, co prowadzi tąkże do zaburzeń rytmów okołodobowych, ważnych funkcji fizjologicznych i psychologicznych. Tak np. u niektórych grotołazów w kilkunastodniowym uwięzieniu w grocie doba wahała się tniędzy 25-26 godzin, a u innych 22-23 godziny (Kerkhof, 1987).

W ekspedycjach wysokogórskich obok stresu izolacji, której atrybutami jest wysokość i przestrzeń, występują wcześniej omówione tzw. ^:izyczne czynniki stresu jak np.: hipoksja, temperatura. Obserwacje yskazują na ważny Takt, że obok dobrej kondycji fizycznej, szczególnie vażne są cechy osobowości pro społecznej (tj. umiejętność podporząd-lowania się interesom grupowym), Element ryzyka utraty sławy (za-uechanie ostatniego- szturmu na szczyt) lub życia znacznie zwiększa tresowość sytuacji izolowanych grup wspinaczy wysokogórskich (Le-ter, 1965). Ekspedycję wysokogórską w rejonie Antarktyki opisują v kategoriach stresu psychologicznego M, Tylor i S. E. Frazier (1982). Owiązana ona była z wyprawą po zwłoki pasażerów, którzy zginęli

w listopadzie 1976 roku w katastrofie wycieczkowego samolotu z Nowej Zelandii, który w złych warunkach atmosferycznych rozbił się o szczyt wulkanu Erebus (3794 m npm.) na wyspie Rossa w Antarktyce (zginęło 237 pasażerów i 20 członków załogi). Według autorów opisywany stres był wynikiem interakcji między ekstremalnie trudnymi warunkami środowiska Antarktyki, trudnością samego zadania oraz fachowością i sprawnością ratowników.

(b)    Statki dalekomorskie. O uciążliwości stresu izolacji socjalnej marynarzy statków dalekomorskich świadczą chociażby statystyki, wskazujące na występowanie zjawisk zabójstw lub przemocy fizycznej, zwłaszcza pod koniec długoterminowego rejsu (około 90 dni). Pojawienie się pod koniec rejsu zachowań agresywnych interpretowane jest przez niektórych psychologów jako objaw stresu monotonii i próba dostarczenia sobie odpowiedniej dawki stymulacji (Terelak, 1982a).

(c)    Okręty podwodne i kapsuły podmorskie. Pomieszczenia hermetyczne okrętów podwodnych oraz różnego typu kapsuł podmorskich (underwater habitat), takich jak np. batyskafy (czyli małe podwodne statki z własnym napędem, służące do badania głębin morskich) i ba-tystaty (czyli stacjonarne kabiny służące do obserwacji pod wodą), gdyby nie rzeczywiste zagrożenie życia, można traktować jako idealne modele laboratorium badania stresowego charakteru izolacji socjalnej (Gilluly, 1970).

W licznych eksperymentach wykorzystujących kapsuły podmorskie badano przede wszystkim wpływ izolacji na zachowanie się człowieka w bardzo małej grupie z punktu widzenia efektywności wykonywania zadań grupowych (Clifton i wsp., 1970).

Obserwacje, prowadzone nad zachowaniem się załóg okrętów podwodnych podczas kilkudziesięciodniowego zanurzenia, wskazują na wpływ stresu izolacji bezpośrednio na zmienność nastroju załogi a pośrednio na sprawność działania. J. H. Earls (1969) dokładnie opisuje tzw. syndromy przystosowania się do sytuacji izolacji okrętu podwodnego w 60 dniowym zanurzeniu bojowym. Tak np. syndrom połowy zanurzenia (4-5 tydzień) charakteryzuje się znacznym obniżeniem nastroju, do depresji włącznie, spadkiem apetytu, zaburzeniami snu, zamykaniem się w sobie itp. „Syndrom końcowego tygodnia” (8 tydzień) cechują różnice indywidualne w nastroju, tj. u jednych podwyższeniem zaś u innych tendencjami depresyjnymi związanymi z antycypacją nie-

205