skanuj0021

. Odpefnaśd^i&.~st^-“naturalna osobnicza przejawiać się może w specjalnym, typie. konstytucjonaJno-QsohowQ^ciowym, będącym podstawą klasyfikacji na ludzi odpornych i nieodpornych na stres, dokonanej na podstawie tzw., typu^silpe|p i słabego układu, nerwowego lub tepaperamentu.. .Ten typodpomości na stres uwzględniony jest w tzw. psychologicznych teoriach stresu.

Odporność nabyta może być analogiem dla psychologów tylko w formie odporności nabytej mynmj: I tak, odporność na stres nabyta (swoista) czynna naturalna może wynikać zldoświadczenia jednostkowego z danego typu sytuacjami stresowymi (stresorami). Ten typ odporności uwzględniany jest w tzw. kryzysowych teoriach stresu (por. teoria dezintegracji pozytywnej Dąbrowskiego). Odporność na stres nabyta czynna sztuczna może przejawiać się w dwóch formachjćfpo-łecznie akceptowanej, obejmującej m.in. takie „szczepionki”, jak: „spartańskie wychowanie”, trening fizyczny, trening psychologiczny itp. Ten typ odporności uwzględniony jest w tzw. wychowawczych i psychoterapeutycznych teoriach stresu (np. teoria wszczepiania stresu M. E. Jaremki [stress inoculationj). postać nieakceptowana społecznie tego typu odporności na stres obejmuje między innymi takie „szczepionki”, jak: lekomania, autodestrukcja, dewiacje społeczne, nerwice i choroby psychiczne. Ten typ odporności na stres uwzględniony jest w medycznych i socjologicznych koncepcjach stresu.

Opierając się na przedstawionej propozycji szukania analogii między pojęciem odporności w sensie biologicznym i psychologicznym proponuję schemat porządkujący psychologiczne analogie tego pojęcia, który przedstawia rycina 4.2.

Schemat poniższy ma wyłącznie charakter porządkujący i z tego też powodu będzie podstawą kolejności omawianych zagadnień odporności na stres i sposobów radzenia sobie ze stresem, które są przedmiotem tej części książki.

W literaturze psychologicznej spotykamy kilka pojęć stosowanych często zamiennie, a mianowicie: tolerancja na frustrację, odporność na stres, odporność psychiczna, odporność emocjonalna.

Tolerancja na frustrację, w przedstawionej w rozdziale 1.3.2. teorii frustracji jako psychologicznej teorii stresu, definiowana jest jako zdolność człowieka do tolerowania frustracji, przy której mimo zablokowania działań nie występuje dezorganizacja zachowań. Pojęcie to

NATURALNA

ODPORNOŚĆ NA STRES

(resistance to stress)

NABYTA (coping stress)

GATUNKOWA

(wrodzone

programy

zachowań)

OSOBNICZA (typ układu nerwowego, temperament)

CZYNNA

bierna

(brak)

NATURALNA SZTUCZNA

FORMA

INDYWIDUALNA

FORMA

INSTYTUCJONALNĄ

Ryc. 4.2. Reakcje odporności na stres psychologiczny

zostało wprowadzone przez S. Rosenzweiga (1944) przy okazji strukcji tzw. testu obrazkowego do pomiaru odporności na frustruj/ Test ten polega na tym, że badanemu pokazuje się obrazki, które prJĄ' stawiają jakieś przykre zdarzenia. Zadaniem osoby badanej JĄ' „wczuć” się w sytuację osoby, która rzekomo jest sprawcą tego p^rz^ krego zdarzenia i wypowiedzieć brakujące słowa (których na nie ma) adekwatne do narysowanej scenki.

Pojęcia odporność psychiczna i odporność emocjonalna stos^Ą ne są najczęściej w psychologii klinicznej i psychiatrii. Są konsek^Ą cją definiowania stresu psychicznego - jako stanu wzmożonego cia emocjonalnego (Jarosz, 1983, s. 140).

W naszych rozważaniach posługiwać się będziemy pojęciem Ą porność na stres, definiując ją zarówno jako zdolność naturalni Ą wzgTędnie stafą właściwość organizmu), jak również jako umiej ęt»Ą (tj. wyuczony sposób radzenia sobie ze stresem) utrzymania uprze^ go kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania się, p°Ą