skanuj0021

Odpornośd.jm.stresnaturalna osobnicza przejawiać się może w specjalnym, typie konsty.tucjonalnp-QSQho.wQŚciow,y|]o, będącym podstawą klasyfikacji na ludzi odpornych i nieodpornych na stres, dokonanej na podstawie tzw._vtypu^silp^|o i słabego układu_v nerwowego lub tepiperąmentu, .Ten typ”odpomości na stres uwzględniony jest w tzw. psychologicznych teoriach stresu.

Odporność nabyta może być analogiem dla psychologów tylko w formie odporności nabytej mynmf. I tak, odporność na stres nabyta (swoista) czynna naturalna może wynikać z,doświadczenia jednostkowegoi z danegotypu sytuacjami stresowymi (stresorami). Ten typ ćTdP pomości uwzględniany jest w tzw. kryzysowych teoriach stresu (por. teoria dezintegracji pozytywnej Dąbrowskiego). Odporność na stres nabyta czynna sztuczną może przejawiać się w dwóch formach Społecznie akceptowanej, obejmującej m.in. takie „szczepionki”, jak: „spartańskie wychowanie”, trening fizyczny, trening psychologiczny itp. Ten typ odporności uwzględniony jest w tzw. wychowawczych i psychoterapeutycznych teoriach stresu (np. teoria wszczepiania stresu M. E. Jaremki [stress inoculationj). postać nieakceptowana społecznie tego typu odporności na stres obejmuje między innymi takie „szczepionki”, jak: lekomania, autodestrukcja, dewiacje społeczne, nerwice i choroby psychiczne. Ten typ odporności na stres uwzględniony jest w medycznych i socjologicznych koncepcjach stresu.

Opierając się na przedstawionej propozycji szukania analogii między pojęciem odporności w sensie biologicznym i psychologicznym proponuję schemat porządkujący psychologiczne analogie tego pojęcia, który przedstawia rycina 4.2.

Schemat poniższy ma wyłącznie charakter porządkujący i z tego też powodu będzie podstawą kolejności omawianych zagadnień odporności na stres i sposobów radzenia sobie ze stresem, które są przedmiotem tej części książki.

W literaturze psychologicznej spotykamy kilka pojęć stosowanych często zamiennie, a mianowicie: tolerancja na frustrację, odporność na stres, odporność psychiczna, odporność emocjonalna.

Tolerancja na frustrację, w przedstawionej w rozdziale 1.3.2. teorii frustracji jako psychologicznej teorii stresu, definiowana jest jako zdolność człowieka do tolerowania frustracji, przy której mimo zablokowania działań nie występuje dezorganizacja zachowań. Pojęcie to

CZYNNA

BIERNA

(brak)

NATURALNA

ODPORNOŚĆ NA STRES

(resistance to stress)

NABYTA (coping stress)

GATUNKOWA    OSOBNICZA

(wrodzone    (typ układu

programy    nerwowego,

zachowań)    temperament)

NATURALNA SZTUCZNA

FORMA

INDYWIDUALNA

FORMA

INSTYTUCJONALNĄ

Ryc. 4.2. Reakcje odporności na stres psychologiczny

zostało wprowadzone przez S. Rosenzweiga (1944) przy okazji fco^ strukcji tzw. testu obrazkowego do pomiaru odporności na frustracj.' Test ten polega na tym, że badanemu pokazuje się obrazki, które przeJ, stawiają jakieś przykre zdarzenia. Zadaniem osoby badanej jftr „wczuć” się w sytuację osoby, która rzekomo jest sprawcą tego prz^t krego zdarzenia i wypowiedzieć brakujące słowa (których na obr^ nie ma) adekwatne do narysowanej scenki.    ^

Pojęcia odporność psychiczna i odporność emocjonalna stosow. ne są najczęściej w psychologii klinicznej i psychiatrii. Są konsek^v^ cją definiowania stresu psychicznego - jako stanu wzmożonego wdPC cia emocjonalnego (Jarosz, 1983, s. 140).

W naszych rozważaniach posługiwać się będziemy pojęciem o>-pomość na stres, definiując ją zarówno jako zdolność naturalną (J wzgTędnle~~śtafą właściwość organizmu), jak również jako umiejętnej' (tj. wyuczony sposób radzenia sobie ze stresem) utrzymania uprzednL go kierunku, sprawności i poziomu organizacji zachowania się, por^.'