skanuj0033

w literaturze przedmiotu jako Typ zachowania A. Rosenman (1978) w pracy przeglądowej zwraca uwagę na epidemię chorób serca (nadciśnienie tętnicze, choroba naczyń wieńcowych, zawal) występujących w latach pięćdziesiątych naszego stulecia w USA i Anglii, spowodowaną błędami dietetycznymi (sól, zawartość cholesterolu itp.). Psychiatrzy zwrócili jednak uwagę, że choroby serca należy rozpatrywać w ramach paradygmatu medycyny psychosomatycznej, który uwzględnia w patogenezie tzw. zmienne biograficzno-profesjonalne.

Psychosomatyczną koncepcję stresu omówiliśmy szczegółowo w rozdziale 1.2.5. Zwróciliśmy tam uwagę na korelacyjne podejście w badaniach relacji stres-choroba. W szukaniu przyczyny owych związków zwracano uwagę głównie na osobowościowe korelaty określonych chorób psychosomatycznych. Do jednych z najwcześniejszych badań dotyczących związku osobowości z chorobą wieńcową należą badania przekrojowe H. F. Dunbar (1943). Pacjenci ci charakteryzowali się między innymi następującą strukturą osobowości: duża potrzeba dominacji i osiągnięć, wysoka samodyscyplina, kompulsywność, tendencje do tłumienia konfliktów z równoczesną tendencją do zachowań agresywnych. Szczegółowo osobowość wieńcową w polskiej literaturze psychologicznej opisuje K. Wrześniewski (1971).

M. Friedman i R. H. Rosenman (1974) na podstawie szeregu badań własnych (wywiady, obserwacje, eksperyment naturalny) zwrócili uwagę nie tyle na cechy osobowości, co raczej na specyficzny sposób zachowania się osób z chorobą wieńcową. Syndrom ten opisać można następująco: szybkie ruchy ciała, wzmożona gestykulacja i mimika, zaciskanie rąk, wybuchowy lub pospieszny sposób mówienia, napięcie w mięśniach całego ciała, manifestowanie irytacji i agresji (werbalnej i fizycznej). Z badań C. D. Jenkinsa (1982) wynika ponadto, że osoby po przebytym zawale serca różniły się od osób z grupy kontrolnej większą motywacją osiągnięć, wrogością i podatnością na „presję czasu”. Zdaniem tych autorów, osoby z takim typem zachowania nazwane zostały grupą szczególnego ryzyka zawału lub wzorem zachowania A (pattem A). Skonstruowano specjalny kwestionariusz pt. „The Jenkins Activity Survey” (JAS) do określania typu A zachowania i w opozycji do niego typu B (Jenkins, Zyzanski, Rosenman, 1979). Szczegółowy opis samego kwestionariusza i jego adaptacji oraz wyników porównawczych polsko-amerykańskich można znaleźć w polskiej literaturze psychologicznej w pracy K. Wrześniewskiego, S. J. Zyzanskiego i C. D. Jenkinsa (1980).

Jak z powyższych rozważań wynika Typ A nie oznacza statycznej cechy osobowości, nie jest też jednostkową reakcją na stres. Jest to raczej styl zachowania pewnych ludzi, którzy w sposób naturalny mają wrodzoną skłonność do określonego rodzaju zachowań. Owa skłonność, znana w literaturze medycznej jako sympatykotonia vs wagoto-nia, może być potencjalnym moderatorem umożliwiającym przekład różnego rodzaju stresorów na konkretne przeżycie stresu (Jenkins, 1976; por. również Suls i Sanders, 1988).

Wyniki badań empirycznych prowadzonych w różnych ośrodkach naukowych wskazują, że typ A można uważać za względnie trwałą właściwość zachowania się człowieka. Szczegółowego przeglądu literatury przedmiotu w zakresie osobowościowych korelatów Typu A zachowania dokonali między innymi E. V. Nunes, K. Frank i D. S. Komfeld

(1987) ; A. B. Heilbrun i E. B. Friedberg (1988) oraz T. E. Lobel

(1988) , zaś w zakresie jego fizjologicznych korelatów - A. B. Heilbrun (1988) i T. Harbin (1989).

Podsumowując przegląd piśmiennictwa, zwrócimy uwagę tylko na ogólne wnioski. Po pierwsze - mimo że wszyscy autorzy są zgodni co do tego, że typ A stanowi poważne ryzyko choroby wieńcowej, to syndrom ten z psychologicznego punktu widzenia jest bardzo niespójny. D. Bingham i B. J. Hailey (1989) zwracają uwagę, że wprawdzie potwierdzili różnice w poziomie wykonania (liczba błędów) między typem A i typem B (studentki) w sytuacji presji czasu na niekorzyść typu A, to jednak dyskusja wyników byłaby niemożliwa bez odwołania się do procesów emocjonalnych i ich korelatów fizjologicznych.

Zwraca na to uwagę Wrześniewski (1971), że związek osobowości z powstaniem lub rozwojem choroby wieńcowej może być interpretowany tylko za pośrednictwem procesów emocjonalnych, które z kolei wywołują mniej lub bardziej trwałe zmiany w czynnościach poszczególnych układów fizjologicznych. Posiadanie określonych cech osobowości może ułatwiać pojawienie się określonych emocji. Ten emocjonalny mechanizm pośredniczący w korelacji między osobowością i chorobą psychosomatyczną dotyczy też innych rodzajów chorób, jak np. choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy (Maciejczyk i wsp., 1985). W badaniach korelacyjnych stwierdzono, że cechy osobowości nie zale-

353