Scan190

190 M.Habib

Hipoteza deficytu „świadomości językowej”

Pod wpływem badaczy z dziedziny psychologii poznawczej i psyeholingwistyki, wśród specjalistów od zaburzeń czytania powstało pojęcie mniej lub bardziej uświadamianych procesów, określanych wspólną nazwą „metajęzykowych” zakładających, że język odpowiada pewnym ustalonym regułom. Przeprowadzone badania dotyczyły świadomości fonologicznej, oraz w mniejszym stopniu, świadomości morfo-syntaktycznej. W ramach niniejszej pracy nie będziemy w stanie przedstawić czysto psycholingwistycznych koncepcji, ale poprzestaniemy na podkreśleniu pewnych kwestii.

Obecnie nie ma wątpliwości, że większość dzieci z dysleksjąprzejawia zaburzenia percepcji dźwięków i nabywania reguł syntaktycznych, eo prawdopodobnie pojawia się jeszcze przed etapem nauki czytania.

Jednocześnie wiadomo, że natężenie tego zaburzenia jest najczęściej proporcjonalne do stopnia trudności napotykanych podczas nauki pisania,; i że intensywny trening tych umiejętności, jak się obecnie proponuje, odgrywa podstawową rolę w procesie rehabilitacji. Zaburzenie te wiąże się z nieprawidłową aktywnością struktur lewej półkuli, odpowiedzialnych za procesy tworzenia mowy i organizację syntaktyczną.

Badania dorosłej niemej osoby wykazały, że te dwa aspekty angażują sieć łączącą okolicę Broca, w tylnej części płata czołowego, okolicę Wemickego, w górnej części płata skroniowego, z dolną częścią okolicy ciemieniowej, której udział w procesach językowych nie jest jeszcze w pełni poznany.

Trzeba zaznaczyć, że tradycyjnie, przynajmniej we Francji, odróżnia się zaburzenia nauki pisania od zaburzeń nauki mowy, chętnie nazywanych dysfazją. Anglosasi, ze swej strony, wolą łączyć te dwa zaburzenia pod hasłem „szczególne zaburzenia językowe”, kładąc nacisk na powiązania, które w miarę postępów naukowych, stają się coraz bardziej oczywiste. v t Z punktu widzenia klinicznego i genetycznego, dysfazja i dysleksja są, bez wątpienia, dwoma odmiennymi, choć tworzącymi wspólny obraz zaburzeniami. Niemniej, istniejąmiędzy nimi ścisłe związki. Naprzykład, udowodniono, że dzieci, które w przedszkolu wykazywały zaburzenia mowy, w szkole podstawowej przejawiały zaburzenia czytania (Catts i wsp., 2002). Oprócz tego, doświadczenia kliniczne pokazują że nawet minimalne zaburzenia mowy, które chętnie klasyfikuje się w tradycji francuskiej jako „zwykłe opóźnienie” jest potencjalnie takim samym

Zaburzenia nabywania zdolności językowych 191

wyznacznikiem, jak inne, bardziej oczywiste dla dysleksji zaburzenia, prowadzące do poważnych problemów związanych z uczeniem się w szkole podstawowej.

Dysleksja i funkcjonalny obraz obszarów mowy

Badania dysleksji przeprowadzone z wykorzystaniem technik neuro-obrazowania mózgu, w znacznym stopniu potwierdziły rolę obszarów mowy w przebiegu tego zaburzenia. W szczególności, wszystkie badania dotyczące mózgowych mechanizmów czytania u osób z dysleksją wykazały różnice w funkcjonowaniu lewej półkuli, a w szczególności ośrodka ogrywającego rolę w przetwarzaniu fonologicznym.

Czytelnika zainteresowanego tą szeroką literaturą odsyłamy do artykułów wymienionych w bibliografii: Shaywitz i współpracowników (1998), Shaywitz i Shaywitz (2003), Pugh i współpracowników (2000a,b, 2001)., Simos i współpracowników (2000a,b)vTempie (2002), Tempie i współpracowników (2001), Eden i współpracowników (1996), Habib i Demonet (2000) oraz Paulcsu i współpracowników (2001). Przeprowadzone badania wykazały, że proces czytania aktywuje te same obszary zarówno u osób z dysleksją jak też osób bez dysleksji, z kilkoma jednak różnicami, które generalnie dotyczą okolicy Broca. Zaobserwowano zwiększonąaktywnościątego obszaru, szczególnie wprzypadku nie-słów i zmniejszoną aktywnością dolnego-lewego obszaru skroniowego, uważanego za „wzrokowy ośrodek słów” (Yisual Word Form, VWF), prawdopodobnie odpowiedzialnego za procesy szybkiego rozpoznawania napisów.

Obszar ten wnikliwie przebadano przy użyciu emisyjnej tomografii pozytonowej (Positron Emission Tomography, PET), wywołanych potencjałów wzrokowych, funkcjonalnego rezonansu magnetycznego, i przede wszystkim, magneto-encefalografii, zdolnej określić chronologię pobudzania różnych ośrodków podczas czytania. W ten sposób wykazano (Salmeiin i w sp . , 1996), że właśnie dolny lewy obszar skroniowy uaktywnia się w sposób niekompletny i opóźniony u osób z dysleksją. Warto zauważyć, że większość tych danych pochodzi z badań dorosłych osób z dysleksją. W badaniu dzieci z dysleksją (Georgiewa i wsp., 2002), obserwowaną nieprawidłowością była bardzo wyraźna nadaktywność okolicy Broca bez żadnej dodatkowej aktywności obszarów kompen-