s�kowski6

wać nad postawami wobec innych obiektów” (Newcomb, 1970, s. 65). Można także uznać przypisywanie wartości każdemu obiektowi postawy w trakcie poznawania go i wyrabiania sobie stosunku oceniająco-emocjonalnego wobec niego. Ten sposób rozumienia wartościowania zakłada, że wartość jest stanem, jaki każdy podmiot przypisuje z definicji każdemu obiektowi postawy. Wartość w tym znaczeniu można nazwać Walencją postawy (Skarżyńska, 1985).

Blisko związane z postawami i często traktowane jako ich wskaźniki, wyznaczniki lub zamienniki pozostają opinie i przekonania (Nowak, 1973, s. 32). Przekonania odnoszą się bardziej do poznawczego aspektu postawy niż do emocjonalnego. Skala przekonań zakłada ocenę prawdziwości propozycji lub stanowiska odnośnie do pewnego obiektu, podczas gdy pomiar postaw jest bardziej oceniający. Z postawami można się po prostu nie zgodzić, ale przekonania są falsyfikowane, jeżeli rzeczywistość nie koresponduje z twierdzeniami w nich zawartymi (Brown, 1948).

W powstaniu postawy kluczowe znaczenie ma sposób, w jaki jednostka widzi i klasyfikuje rzeczywistość, jaki ma sposób spostrzegania świata, jak szeroko określona kategoria przedmiotów bywa przez człowieka spostrzegana i pojmowana łącznie i to w sposób emocjonalno-oceniający. F. Znaniecki pisał w związku z tym, że istnienie i granice pewnej postawy określonego człowieka badać należy ze współczynnikiem humanistycznym jej towarzyszącym. Współczynnik humanistyczny decyduje o traktowaniu cech spostrzeganych przedmiotów postaw, a raczej o znaczeniu, jakie im przypisujemy i jak je oceniamy (Nowak, 1973, s. 23).

Trudny i stosunkowo mało zbadany jest problem formowania się postaw na podstawie dokonywania kompromisów między konfliktowymi ocenami różnych cech obiektu, co w sposób wyrazisty może występować w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Warto pamiętać, że zauważenie cech obiektu zależy od struktury poznawczej postrzegającego podmiotu, a proces uogólniania uwarunkowany jest czynnikami osobowościowymi i aksjologicznymi (Janowski, 1980). Na podstawie oceniania cech obiektów za pomocą pewnych wymiarów następuje łączenie obiektów w klasy, wobec których podmiot wyrabia sobie jedną postawę. Pewne osoby przyjmują, że niektóre cechy odznaczają się współ-przynależnością i wskutek swoistej generalizacji rzeczywistości grozi im stereotypowe widzenie i ocenianie rzeczywistości, co prowadzi do kształtowania się postaw uproszczonych, schematycznych i czysto subiektywnych.

Warunkiem posiadania wobec obiektu jakiejkolwiek postawy jest wyodrębnienie go z tła innych obiektów, ponieważ ma on dla tej postawy znaczenie. Jest to cecha centralności obiektu. Według Th. Newcomba źródłem centralności jest motywacja. Pisze on: „[...] obiekty będące celami motywowanego zachowania się jednostki, która do nich dąży, są zdecydowanie centralne” (Newcomb, 1970, s. 78). Autor ten zwraca również uwagę na zasadę równowagi, która zakłada, że postawy wobec obiektów przynależnych do tej samej klasy wykazują tendencję do wzajemnej zgodności.

Wśród obiektów centralnych, wobec których formują się postawy, można wyróżnić te, które mają dla jednostki główne znaczenie. Pod ich wpływem tworzą się inne postawy.

Według Th. Newcomba obiekty centralne organizacji postaw to:

—    własna osoba,

—    inne grupy lub osoby, z którymi jednostka pozostaje w kontakcie,

—    wartości nadrzędne.

Internalizacja postaw wobec pewnych obiektów czy norm pozwala na sterowanie postępowaniem, ujawniając się w zachowaniu jako element behawioralny, konstytuujący postawę (Mika, 1971).

Postawy społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych są bardzo zróżnicowane i wyrażają się we wszystkich wymienionych przez psychologów składnikach, a więc w składnikach poznawczych (wiedza i przekonania dotyczące inwalidów), reakcjach emocjonalnych oraz behawioralnych. Pomiar wyników badań prezentowanych w tej pracy będzie dotyczył pozytywnych i negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych oraz ich uwarunkowań.

3. Czynniki warunkujące postawy wobec osób niepełnosprawnych

Postęp cywilizacyjny, rozwój nauki i techniki przyczyniły się do wzrostu zainteresowania problematyką inwalidztwa i niepełnosprawności. Wzrasta liczba inwalidów na całym świecie. Dzięki rozwojowi medycyny udaje się utrzymać przy życiu ludzi, którzy jeszcze niedawno nie mieliby szans przeżycia. Staje się zagadnieniem wielkiej wagi problem miejsca inwalidów w społeczeństwie. Rządy większości państw świata, przez odpowiednie decyzje legislacyjne, starają się rozwiązać szereg problemów socjalnych dotyczących ludzi niepełnosprawnych. Przykładem takich kroków przedsięwziętych w Stanach Zjednoczonych są następujące dokumenty legislacyjne: Section 504 of the Rehabilitation Act (amen-ded — poprawione w roku 1974), Public Law 93-516 oraz Public Law 94-142, The Education for Ali Handicapped ChildrenAct of 1975. Podobne dokumenty wydawane są w innych państwach, poza krajami „trzeciego świata”. Wymienione dokumenty prawne potwierdzają prawo inwalidów do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym narodów i państw, czyli do integracji. Prawo do integracji jest tylko wstępnym warunkiem jej realizacji, ale nie gwarantem. Liczne badania prowadzone w różnych krajach świata dotyczące integracji dostarczają dowodów na to, że integracja jest nie tylko zjawiskiem socjologicznym, ale również

21