Wł fiz Uggla,8 179

lioracyjnych, strukturotwórczych środków syntetycznych itp., a także nawadnianie (deszczowanie), Przyjmuje się, że ilość porów dużych winna wynosić około 1/3 ogólnej porowatości gleby. Zbyt dużą zawartość porów dużych w glebie ilustruje rys. 78.

zawartość porów lub części stałych

PqO| pory. duże \⁹o°*o\ Pory średnie

pory drobne

\yź'/^/\ części stale

Kys. 78. Układ porów w profilu gleby płowej (wg Święcickiego)

Wymiana gazów

Wymiana gazów między powietrzem glebowym a atmosferycznym zależy od szeregu czynników. Są to głównie szybkość i intensywność procesów mikrobiologicznych w glebie oraz szybkość' dyfuzji gazów z gleby do atmosfery.

W glebach czynnych, o optymalnych warunkach fizycznych i chemicznych (gleby średnio ciężkie, strukturalne, o odczynie zbliżonym do obojętnego, średnio próchniczne) przemiany mikrobiologiczne zachodzą intensywnie i intensywne jest także wydzielanie CO* i zużywanie tlenu, stąd też szybka wymiana gazów. Z drugiej znów strony wymiana gazów zależy od szybkości przepływu powietrza w glebie i dyfuzji gazów (która z kolei uzależniona jest od ciśnienia panującego w powietrzu glebowym i atmosferycznym), a także od stężenia poszczególnych składników powietrza atmosferycznego i glebowego. Gdy na przykład w ciągu dnia zwiększa się w powietrzu glebowym stężenie C0₂ i pary wodnej, to przechodzą one drogą dyfuzji do atmosfery, z której 0₂ przechodzi z kolei do powietrza glebowego.

Zachodząca dość regularnie wymiana gazów w dzień i w nocy nazywana jest niekiedy „oddychaniem” gleby. Nasilenie wymiany gazów może być regulowane przez ruchy wody glebowej: pionowe ruchy mogą wypierać powietrze glebowe, poziome — wzbogacać powietrze glebowe w tlen. Przyziemne ruchy powietrza zwiększając parowanie gleb, wpływają korzystnie na wymianę gazów.

Pojemność powietrzna gleby

Pojemność powietrzna gleby zależy przede wszystkim od objętości dużych porów glebowych: im jest ona większa, tym większa też jest pojemność powietrzna gleby. Jest to, wg Koppeckyego, ilość powietrza zawarta w glebie po nasyceniu jej wodą kapilarną.

Oznaczanie pojemności powietrznej gleby po nasyceniu jej wodą kapilarną polega na odjęciu wartości pojemności wodnej kapilarnej (w % objętości) od wartości całkowitej porowatości gleby. Według Koppeckyego uzyskuje się pewne porównawcze liczby, ważne z punktu widzenia agrotechnicznego. Pojemność powietrzna winna wynosić 6—10°/o w glebach pod uprawą użytków zielonych i 10—18% w glebach przy uprawie roślin zbożowych.

Na zwiększenie pojemności powietrznej gleb ciężkich wpływają te zabiegi uprawowe, które oddziałują korzystnie na tworzenie się struktury, jak odpowiednio głębokie orki (ziębie), płodozmiany, różne zabiegi melioracyjne, nawozy organiczne, komposty, wapnowanie itp. Ujemny wpływ wywiera ugniatanie gleby przez ciężkie narzędzia rolnicze, zwierzęta kopytne, działanie ulewnych opadów i erozji wodnej, oraz zjawiska zabagniania gleby.

Reakcja różnych roślin uprawnych na niską pojemność powietrzną gleby nie jest jednakowa, co zależy od wymagań ekologicznych danych roślin. I tak na przykład wrażliwymi roślinami na niedostatek tlenu są: lucerna, burak cukrowy, marchew, ziemniaki, pomidory. Do mniej wrażliwych należą rośliny pastwiskowe (różne trawy)! Dość odporną na niedostatek powietrza glebowego jest pszenica. Przyjmuje się, że spadek porowatości poniżej 10—12% oddziałuje niekorzystnie na rozwój większości roślin. U niektórych roślin zbitość gleby (lub występowanie warstw zbitych) wywołuje niedorozwój lub deformację korzeni (np. rzepaku lub buraka cukrowego rys. 23).

Należy także nadmienić, że w warunkach niedostatecznej przewiew-ności zachodzą przeważnie reakcje chemiczne i mikrobiologiczne prowadzące do powstawania i nagromadzania się związków działających toksycznie na rośliny (np. nadmiar związków 'żelaza, manganu, cynku, glinu itp.).

Zewnętrznym objawem warunków niedostatecznej aeracji gleby są zjawiska oglejenia opadowego i gruntowego.

12* 179