Wł fiz Uggla,6 177

Grupa III obejmuje gleby o okresowo lub trwale niedostatecznym uwilgotnieniu, w tym:

—    gleby okresowo za suche,

—    gleby trwale za suche.

Korzystna głębokość’ zalegania poziomu wody gruntowej będzie, podobnie jak w glebach ornych, zależała od składu mechanicznego: w łąkowych glebąch lekkich: 66-70 cni, w glebach średnich: 70-80 ćm, w glebach ciężkich: 80-100 cm, w glebach organicznych (torfy, mursze): 50--60 cm. W glebach pastwiskowych poziom wody gruntowej powinien wahać się dla gleb lekkich: 70-80 cm, średnich: 80-100 cm, ciężkich: 100--120 cm.

Gleby okresowo za mokre są typowe dla niektórych łęgów, rzadziej grądóty^a. Gleby trwale za mokre wykazują bardzo wysoki poziom wody gruntowej, a wiosną i jesienią są podtapiane (poziom wody gruntowej ponad powierzchnią ziemi). Są to przeważnie gleby terenów bagiennych, rzadziej łęgowych. Występujące w III grupie gleby okresowo za suche spotyka się przeważnie na niższych grądach lub terenach pobagiennych (gleby murszowe). Charakterystyczne są tutaj duże wahania lustra wody gruntowej (50-200 cm). • Urodzaje uzależnione tu są ściśle od warunków klimatycznych. Warunki trwale za suche panują w glebach wysoko położonych grądów (przeważnie o glebach lekkich). Tereny te nie nadają się do. uprawy użytków zielonych i winny być wzięte pod uprawę rolną lub pod zalesienie.

3.8.2.2. POWIETRZE GLEBOWE

Około połowy objętości gleby stanowi woda i powietrze. Woda glebowa już została omówiona, teraz zajmiemy się powietrzem glebowym — fazą nie mniej ważną z punktu widzenia biologicznego, niż fazy stała i płynna.

• Do najważniejszych właściwości powietrznych ■'gleby zalicza' Się: prze-wiewność, wymianę gazów między glebą a powietrzem atmosferycznym, a także pojemność powietrzną gleby. Stosunki powietrzne są jedną z najbardziej istotnych cech tzw. klimatu glebowego i wiążą się ściśle z procesami mikrobiologicznymi zachodzącymi w glebie.

Do najważniejszych cech dotyczących powietrza glebowego należy niewątpliwie przewiewność gleby, czyli jej zdolność do przepuszczania powietrza. Z cechą tą wiąże się zjawisko przewietrzania gleby, a więc cecha zaopatrywania gleby w powietrze nasycone tlenem, a usuwanie

* Łęgi i grądy — są to terminy określające (z punktu widzenia .ekologicznego) typy siedliskowe użytków zielonych. Łęgi tworzą się zazwyczaj. w dolinach rzek; charakteryzują je dobre stosunki wodne. Grądy reprezentują użytki zielone położone wyżej, o glebach suchszych (patrz. str. 324—326).

powietrza w pewnym stopniu zużytego przez organizmy żywe, zawierającego znaczne ilości CO2. Frzewiewność zatem będzie polegała na szybkim przemieszczaniu wewnątrz gleby gazów potrzebnych do rozmaitych przemian biologicznych, a jednocześnie na wydalaniu gazów do atmosfery w celu utrzymania w powietrzu glebowym optymalnego składu chemicznego.

Niewłaściwe stosunki przewiewności gleby .mogą polegać zarówno na zbyt niskim, jak i zbyt wysokim przewietrzaniu. Niska przewiewność może być wywołana bądź przez stały lub okresowy nadmiar wody, bądź przez wadliwą wymianę gazów. Nadmiar wody w glebach może z kolei być wywołany niekorzystnym układem stosunków wodnych terenu, bądź nieodpowiednimi właściwościami fizycznymi, panującymi w samej glebie i w jej podłożu. W pierwszym wypadku odgrywają rolę takie czynniki ogólne, jak: położenie terenu (kotliny, depresje), wysoki poziom wód gruntowych, nadmierne ilości opadów. Czynniki te powodują niedostateczną zawartość powietrza w glebie, w której wolne przestrzenie (pory) głównie wysycone są wodą. Ogólna regulacja stosunków wodnych może przywrócić odpowiednie relacje pomiędzy fazami woda — powietrze glebowe.

Daleko częściej niewłaściwy stosunek fazy płynnej do fazy gazowej powodowany jest przez wadliwe właściwości fizyczne gleby. W praktyce rolniczej zjawiska te najczęściej zachodzą w tak zwanych glebach ciężkich lub lekkich i bardzo lekkich. Gleby ciężkie zawierają znaczne ilości koloidów glebowych. Ilość części spławialnych (a więc, według skali stosowanej przez PTGleb., części o średnicy mniejszej od 0,02 mm) może w takich glebach wynosić od 35 °/o do ponad 80 °/o. Gleby ciężkie przy wysokiej ogólnej porowatości zazwyczaj wykazują niską zawartość porów dużych, wypełnionych powietrzem. Dalszą cechą obniżającą przewiewność gleb, jest wadliwa struktura, będąca często wynikiem nieumiejętnej gospodarki (orki przeprowadzane przy nieodpowiednim stanie uwilgotnienia gleby, nieodpowiednie, płodozmiany, wadliwe nawożenie, brak.zabiegów melioracyjnych, np. drenowania, itp.). Wszystko to sprowadza się >>do wadliwej aeracji gleby, co z kolei powoduje zahamowanie procesów mikrobiologicznych. Odpowiednie zabiegi agrotechniczne w dość szybkim czasie mogą spowodować odpowiednią równowagę fazy wodnej i powietrznej, co jest nieodzownym warunkiem żyzności gleby.

Niewłaściwe stosunki wodno-powietrzne gleby mogą jednak również być wynikiem zbyt dużej ilości makrogorów, wypełnionych stale powietrzem. Takie wadliwe stosunki wodno-powietrzne wykazują gleby lekkie i bardzo lekkie, zbyt przewiewne i przepuszczalne. W tym przypadku zabiegi agrotechniczne będą miały na celu nadanie tyni glebom odpowiedniej struktury. Stosować więc należy nawozy organiczne, wapnowanie nawozami węglanowymi zawierającymi możliwie dużo części ilastych (marglowanie), stosowanie nawozów zielonych, orek me-12 — Gleboznawstwo

177