Wł fiz Uggla,0 181

Skład chemiczny powietrza glebowego

W związku z intensywnymi procesami biochemicznymi zachodzącymi w glebie, skład chemiczny powietrza glebowego jest różny od składu powietrza atmosferycznego i podlega stosunkowo dużym wahaniom. Ze względu na duże ilości COa wydzielanego do powietrza glebowego przez mikroorganizmy i inne organizmy żywe, a także w procesach mineralizacji, składnika tego jest w powietrzu glebowym znacznie więcej niż w powietrzu atmosferycznym, co ilustruje tab. 12.

Tabela 12

Zawartość azotu, tlenu 1 COa w powietrzu atmosferycznym i glebowym (wg A. Musierowicza)

Powietrze	Azot m /o		Tlen %		C02 %
	obj.	wag.	obj.	wag.	obj.	wag.
Atmosferyczne Glebowe	78,1 70,8—80,2	75,5	20,9 10,4—20,7	23,1	0,03 0,15—0,65	0,05

Zachodzi też pewna odwrotna zależność pomiędzy zawartością CO2 i Oj w powietrzu glebowym i atmosferycznym. W miarę zwiększania się zawartości Oa zmniejsza się zawartość C0₂ i odwrotnie.

Gazy szlachetne w powietrzu atmosferycznym stanowią ogółem 0,935%, a ilość pary wodnej 0,8—1,5% objętości powietrza.

Powietrze glebowe zawiera więc znacznie więcej dwutlenku węgla (około 15 razy), zaś mniej tlenu niż powietrze atmosferyczne. Poza tym powietrze glebowe zawiera pewne nieznaczne ilości amoniaku, zaś w glebach bagiennych także pewne ilości metanu, siarkowodoru i wodoru.

W glebach strukturalnych, a więc przewiewnych, zawartość tlenu jest wystarczająca dla rozwoju roślin i mikroorganizmów tlenowych. W głębszych poziomach ilość tlenu maleje. W glebach ciężkich, słabo strukturalnych lub nawet bezstrukturalnych, w glebach podmokłych lub bagiennych, zawartość tlenu jest niższa niż w glebach strukturalnych i optymalnie uwilgotnionych, zawartość CO2 i innych gazów — wyższa. Brak tlenu hamuje rozwój wielu roślin, szczególnie głęboko korzeniących się roślin motylkowatych.

Poza tlenem atmosferycznym gleby korzystać też mogą z tlenu dostarczanego im przez wody glebowe poruszające się w kierunku bocznym.

Dwutlenek węgla powstaje w glebie głównie wskutek oddychania korzeni roślin. Poza tym powietrze glebowe wzbogaca się w CO* w wyniku oddychania mikroorganizmów, a także wskutek rozkładu substancji organicznych. Ilość C0₂ na ogół wzrasta w głąb gleby (tab. 13).

Zawartość C0₂ w różnych glebach

Gleba (autor danych)	Głębokość cm	Zawartość COa %
Uprawna (Russel)	15	0,34
Uprawna (Russel)	45	0,45
Lasów bukowych (Romell)	30	0,33
Lasów bukowych (Romell)	• 60	.0,39
Piaskowa (Lundegardh)	15	0,25
Piaskowa (Lundegardh)	30	0,31

Zawartość COj rozpuszczalnego w wodzie odgrywa dużą rolę w przebiegu procesów glebowych, szczególnie przy wietrzeniu chemicznym minerałów (rozpuszczanie, kwaśna hydroliza). Ponadto zwiększa koncentrację jonów wodorowych, które zgodnie z reakcją wymiany uruchamiają z kompleksu sorpcyjnego gleby kationy o* charakterze zasadowym, jak Ca, Mg, Na i K, przyczyniając się- do zakwaszenia gleby, a nawet-jej zbielicowania.

Zawartość azotu w powietrzu glebowym jest na ogół nieco wyższa niż w powietrzu atmosferycznym. Gaz ten jest dla roślin dostępny jedynie po uprzednim związaniu go przez mikroorganizmy glebowe. Stosunek tlenu do azotu w powietrzu glebowym różnych gleb waha się w granicach od 1:4 do 1:6.

3.6.2.3. STOSUNKI CIEPLNE GLEBY

Dó właściwości fizycznych wtórnych należą także stosunki cieplne gleby. Obok właściwości wodnych ogromny wpływ na przebieg różnych procesów glebowych ma temperatura gleby. Wszelkie ważne procesy glebowe, jak humifikacja i inne procesy mikrobiologiczne, wietrzenie, reakcje wymiany — w znacznym stopniu uzależnione są od zmian temperatury, a zatem temperatura wpływa także na żyzność gleby. Nitryfikacja np. może zachodzić dopiero w temperaturze powyżej 4,5°C, a najlepiej przebiega przy temperaturze 27—32,5°C. Temperatura wpływa także na wzrost ilości organizmów żywych i kiełkowanie nasion. Na przykład do kiełkowania nasion kukurydzy potrzebna jest minimalna temperatura 7—10°C, zaś optimum temperatury kiełkowania wynosi w tym wypadku 38°C (Buckman, Brady). Kłęby ziemniaków najlepiej rozwijają się w temperaturze 16—21°C, a owies rośnie najlepiej w temperaturze 21°C.

Zaczniemy od omówienia dopływu ciepła do gleby, które różnie kształtuje się w poszczególnych porach roku. Prażródłem i głównym