Wł fiz Uggla,4 175

plonów. Najlepsze wykorzystanie wody jest przy plonach optymalnych. Im gleba jest żyźniejsza, tym mniejszy jest współczynnik tran-spiracji (ilość wody wytranspirowanej w kg na kilogram wyprodukowanej masy roślinnej) przy optymalnym poziomie wilgotności gleby, choć bezwzględna ilość wody zużytej na wyprodukowanie plonów będzie większa. Nalęży więc dążyć do tego, by wszelkimi możliwymi sposobami utrzymać jak najwięcej wódy w glebie (z wykluczeniem gleb nadmiernie uwilgotnionych). W tym celu należy:

—    zmniejszać parowanie jałowe (np. przez odpowiednie zabiegi agrotechniczne),

—    niszczyć chwasty,

—    stosować ściółkowanie (mulczowanie), przy czym najczęściej stosuje się mulcze z resztek pożniwnych (a ostatnio, także z folii plastikowej). Należy jeszcze podkreślić, że niektóre uprawki powierzchniowe nie

zapobiegają stratom wilgotności gleby. Szczególnie szkodliwie wpływa np. sprężynowanie, zwłaszcza gdy gleba jest przeschnięta, gdyż niszczy ono strukturę, a także cienką warstewkę suchej gleby, hamującej w pe-wmym stopniu jałowe parowanie wody z gleby.

Ocena stosunków wodnych gleby w terenie

Określenie stosunków wodnych w terenie jest dla rolnika sprawą bardzo ważną. Stosuje się przy tym 4?—stopniową skalę wilgotności gleby (patrz str. 164), a także oznaczenia laboratoryjne właściwości wodnych gleb. Dla praktyki rolniczej ważne jest określenie pewnych układów stosunków wodnych, które by można było oznaczyć kartograficznie na mapach glebowo-rolniczych. Według Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w. glebach ornych ronina wyróżnić 3 zasadnicze grypy stosunków wodnych:

.-Grupa I.obejmuje gleby o względnie zrównoważonym układzie stosunków powietrzno-wodnych i tu wyróżnia się kategorię gleb o optymalnym uwilgotnieniu.

Grupa II charakteryzuje gleby okresowo lub trwale nadmiernie uwil-gotnione. W grupie tej można wyróżnić:

—    gleby-okresowo nadmiernie uwilgotnione,

—    gleby okresowo podmokłe,

—    gleby trwale podmokłe.

Grupa III. dotyczy gleb. okresowo lub trwale nadmiernie suchych. W grupie tej wyróżnia się:

—    gleby okresowo za suche,

—    gleby trwale, za suche.

Do grupy I zalicza się gleby, w których poziom wody gruntowej (chodzi tu najczęściej o wodę zaskórną) znajduje się na takiej głębokości, która gwarantuje dobre zaopatrywanie roślin w wodę. Głębokość poziomu wody gruntowej może tu oczywiście być różna, co zależy od szeregu czynników, lecz głównie od składu mechanicznego. 1 tak na przykład w glebach żwirowych i piaszczystyęh..stosunki wilgotnościowe gleby układają się 'pomyślnie przy występowaniu wody gruntowej na głębokości 80—120 cm, w glebach pyłowych, gliniastych i ilastych — na głębokości 120^200 cm, w glebach organicznych — na głębokości 60—100 cm.

W grupie gleb okresowo lub trwale nadmiernie uwilgotnionych należy odróżnić gleby, w których nadmierne uwilgotnienie spowodowane jest słabo przepuszczalnymi warstwami (będą -to przeważnie gleby opa-dowo-glejowe, czyli pseudogleje), od gleb podmokłych, gdzie „podmokłość” uwarunkowana jest bliskim zaleganiem poziomu wody gruntowej. Chodzi tu o gleby gruntowo-glejowe lub stagnoglejowe. Zarówno nadmierne uwilgotnienie, jak i podmokłość, mogą być okresowe lub trwałe (pseudogleje — nadmierne uwilgotnienie okresowe). Trwała podmokłość charakteryzuje stagnogleje i gleby gruntowo-glejowe, ale i w tym wypadku głębokość wody gruntowej może podlegać wahaniom w zależności od warunków klimatycznych, Gleby podmokłe występują najczęściej u podnóża pagórków (stagnogleje) lub^-wⁱ'miejscach obniżonych -(gleby gruntowo-glejowe). W glebach podmokłych głębokość zalegania wody gruntowej może być różna. I tak na przykład do podmokłych będą należały gleby piaszczyste, w których poziom wody gruntowej będzie zalegał wyżej niz. 60 cm^ a gleby ciężkie, w których poziom wody gruntowej będzie na głębokości około. 80 cin. Do okresowo za suchych należą gleby niecałkowite o głębiej leżących, silnie przepuszczalnych warstwach: na przykład glina na żwirze. Okresowa suchość tych gleb występuje w okresach o małej ilości opadów, a także w przypadku' występowania gleb ciężkich na stokach gór lub pagórków, ze względu na duże straty wody w wyniku powierzchniowych spływów.

.Jeśli chodzi o stosunki wodne gleb lekkich i bardzo lekkich o głębokim poziomie wody gruntowej, to bardzo ważnym kryterium jest sama budowa profilu glebowego i niewielka choćby domieszka pyłu lub części spławialnych. Gleby piaszczyste,wykazujące w swym profilu tzw. pseudo-fibry żelaziste, w latach o obfitych opadach mogą być okresowo za suche. Luźne piaski bez pasemek żelazisto-ilastych zazwyczaj są trwale za suche.

, Dla użytków zielonych należy stosować nieco odmienne kryteria ze względu na-żupełnie odmienne wymagania roślin trawiastych co do wody. Wyróżniamy tu także 3 grupy układów wilgotnościowych (za IUNG):

Grupa I obejmuje gleby o optymalnym układzie stosunków powietrzno-wodnych, z jedną tylko kategorią: gleb optymalnie uwilgotnipnych.

Grupa II obejmuje gleby o okresowo lub trwale nadmiernym uwilgotnieniu, w tym:

—    gleby okresowo za mokre,    .

—    gleby trwale za mokre.

175