Wł fiz Uggla,0 171

Rys. 75. Szybkość'.przesiąkania wody w glinie lekkiej <a) i ciężkiej (b), (wg Buckmana i Brady’ego)

powietrza. Gleby przesuszone stają się przepuszczalne w miarę wypierania z nich cząstek powietrza przez dipole pary wodnej, a następnie wodę.

Szybkość przesiąkania może być zakłócona przez obecność w glebie przewarstwień o odmiennym składzie mechanicznym, np. w glebach piaszczystych przesiąkanie utrudniają warstwy utworów cięższych. W glebach lżejszych przewarstwionych utworami cięższymi zmianie « ulega też pojemność połowa (gdyż brak tu swobodnego odciekania wody).

/    \ Gdy pod warstwą drobnoziarnistą leży warstwa gruboziarnista, to prze

siąkanie wody do warstwy gruboziarnistej może nastąpić dopiero po zupełnym wysyceniu warstwy drobnoziarnistej, od której to chwili siły ssące w tej warstwie obniżają się o 0,5 atmosfery, są zatem słabsze od sił grawitacji (Buckman, Brady). Jak więc widać, warstwy lżejsze mogą hamować przesiąkanie wody w podobny sposób jak utwory pyłowe ‘ i iłowe.

Parowanie

Woda może poruszać się w glebie także w postaci pary. Przejście wody ze stanu ciekłego w gazowy odbywa się w wyniku pobierania z zewnątrz ciepła (0,6 cal na 1 g wody). Energia promienista słońca przenikająca w głąb gleby przechodzi w energię cieplną i częściowo zużywana •jest na parowanie wody, częściowo wpływa na nagrzewanie się gleby, a częściowo uchodzi do atmosfery. Para tworząca się wewnątrz gleby nasyca powietrze glebowe do momentu obniżenia się wilgotności gleby poniżej pojemności higroskopowej. Nasycenie powietrza glebowego parą wodną ma doniosłe znaczenie dla życia biologicznego gleby. Przy optymalnych warunkach wilgotnościowych zawartość pary wynosi w poziomie omo-próchnicznym do 10 kg na 1 ha.

Wyróżnia się parowanie wewnątrzglebowe i parowanie zewnętrzne, tj. do atmosfery. Z punktu widzenia rolniczego wyróżniamy parowanie do atmosfery „jałowe”, czyli ewaporację, i parowanie za pośrednictwem roślin, czyli transpirację. Obie formy łącznie określa się jako ewapotranspirację.

Zjawisko wyparowywania wody z gleby zależy od wielu czynników, a szybkość jego przebiegu uzależniona jest od wypadkowej ich działania. Czynnikami tymi są: zdolność podsiąkania wody w glebie, głębokość występowania wody gruntowej, skład mechaniczny, struktura, wilgotność, pojemność wodna, barwa, powierzchnia parowania, nachylenie i wystawa terenu, warunki meteorologiczne i szata roślinna.

Zdolność podsiąkania wody jest jednym z najważniejszych regulatorów parowania. Wszystkie czynniki wpływające na zmniejszenie podsią-kalności osłabiają parowanie. W celu zmniejszenia strat wody przez parowanie można gleby uprawne 'bronować. W wyniku tego zabiegu powierzchniowe warstwy gleby ulegają przesuszeniu, przez co w znacznym stopniu zmniejszamy lub przerywamy podsiąkanie wody. Wałowanie wywołuje efekt odwrotny: cząsteczki glebowe zbijają się, kapilary dochodzą do powierzchni gleby, następuje szybkie parowanie.

W ścisłym związku z podsiąkaniem pozostaje głębokość występowania poziomu wody gruntowej. Jego obniżenie może wpłynąć na przerwanie zasięgu działania sił kapilarnych, a tym samym na zmniejszenie wyparowywania wody.

Wpływ składu mechanicznego na parowanie wody przejawia się różnie w zależności od stanu uwilgotnienia gleby: przy silnym uwilgotnieniu w glebach o gruboziarnistym składzie mechanicznym woda wyparowuje intensywniej niż w glebach drobnoziarnistych, przy słabym uwilgotnieniu bdwrotnie — gleby drobnoziarniste. wyparowują. więcej. wody niż gruboziarniste.

Gleby strukturalne wyparowują na ogół mniej .wody niż ..gleby bez-strukturalne ze względu na mniejszą ilość przestworów kapilarnych. Gleby o układzie porowatym (np. gliniaste) wyparowują wodę słabiej niż gleby zbite (np. ilaste)..

W stanie silnego uwilgotnienia różne, gleby wykazują zbliżone zdolności wyparowania wody. Różnice w szybkości parowania wody ujawniają się w miarę przesychania gleby. Stosunkowo korzystnie kształtuje się parowanie wody w glebach niecałkowitych, gdy warstwa lżejsza spoczywa na cięższej. Woda opadowa przesiąka wtedy przez wierzchnią, lżejszą warstwę i gromadzi się w warstwach dolnych; warstwa o luźniej ułożonych cząstkach utrudnia parowanie.

171