0000047

obserwuje się występowanie różnorodnych stereotypii ruchowych, takich jak kiwanie się, podskakiwanie, gryzienie rąk. Osobnicy o najgłębszym stopniu upośledzenia umysłowego, niewymiernym w badaniu psychologicznym, nie osiągają nawet umiejętności lokomocyjnych, nie sygnalizują głodu ani pragnienia, nie reagują na bodźce bólowe. Część z tych dzieci wykazuje objawy- małogłowia, wtórnej brachycefalii, jednakże nie jest to objaw charakterystyczny dla niedorozwoju umysłowego.

W każdym przypadku podejrzenia o niedorozwój umysłowy istnieje konieczność dokładnej indywidualnej oceny stopnia upośledzenia, rozważenie ew. przyczyny sprawy oraz ustalenie rokowania. Ocena taka nie powinna być aktem jednorazowym, ale musi odbywać się w ciągu dłuższego czasu. Szczególnie dotyczy to dzieci do lat 3, u których można mówić raczej o opóźnieniu rozwoju psychoruchowego, niż wypowiadać się co do ich upośledzenia umysłowego. Ostrożność ta wynika z bardzo indywidualnego tempa rozwoju poszczególnych dzieci, jak również z faktu, że we wczesnym okresie życia bardzo trudno jest wykluczyć takie zaburzenia, jak głuchota czy niedosluch, niedowidzenie, które mogą rzutować na zachowanie się dziecka i jego możliwości intelektualne.

Istota postępowania terapeutycznego w niedorozwoju umysłowym polega na możliwie maksymalnym i wszechstronnym wydobyciu posiadanego przez dziecko potencjału rozwojowego. Zadaniu temu służą odpowiednio dobrane do wieku i możliwości dziecka metody stymulujące poszczególne funkcje: motorykę, mowę, kontakty społeczne, rozwój sfery emocjonalnej. Jak wykazują badania, wczesna stymulacja rozwoju dziecka pozwala ograniczyć rozmiary kalectwa głębiej upośledzonych umysłowo, jak również w niektórych przypadkach zapobiec powstawaniu lekkiego upośledzenia umysłowego. Postępowanie farmakologiczne ma natomiast bardzo ograniczone i drugorzędne znaczenie. Sprowadza się ono do leczenia współistniejących zaburzeń, takich jak np. padaczka, nadpobudliwość psychoruchowa. Nie znamy bowiem leków poprawiających intelekt upośledzonych umysłowo.

Stymulacja rozwoju dzieci najmłodszych może być w pełni realizowana w warunkach domowych przez rodziców otrzymujących okresowy instruktaż psychologiczno-lekarski od poradni specjalistycznej. Poza przypadkami cięższych zaburzeń nie ma przeciwwskazań do pobytu tych dzieci w żłobkach, jednak w warunkach zapewniających możliwości szczególnej stymulacji ich rozwoju. To samo dotyczy domów małego dziecka.

W dalszym etapie rozwoju program leczniczo-rehabilitacyjny zostaje zróżnicowany zależnie od stopnia upośledzenia, a także warunków socjalnych rodziny. Dzieci głęboko upośledzone umysłowo nie kwalifikują się na ogól do żadnych form terapii. Opieka nad nimi sprowadza się głównie do zaspokajania podstawowych potrzeb i ochrony przed niebezpieczeństwami fizycznymi. Jak wykazują obserwacje, rodzice tych dzieci nie zawsze są w stanie zapewnić im długofalową opiekę. Stąd też nierzadko trzeba je umieszczać w zakładzie opieki społecznej. Obowiązkiem lekarza w tych przypadkach jest poinformowanie rodziców o istnieniu takich domów. Decyzja umieszczenia dziecka powinna jednak należeć nie do lekarza, ale do rodziców.

Postępowanie leczniczo-rehabilitacyjne w przypadkach niedorozwoju umysłowego lekkiego, umiarkowanego i znacznego zmusza do większego zróżnicowania form opieki.

Dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym mogą i powinny korzystać z przedszkoli normalnych. Dzieci z umiarkowanym i znacznym niedorozwojem wymagają specjalnego postępowania reedukacyjnego i wychowawczego. Gwarantują to przedszkola specjalne dla umysłowo upośledzonych. W dalszym etapie rozwoju dzieci z lekkim niedorozwojem umysłowym powinny korzystać ze szkól specjalnych, a dzieci z niedorozwojem umiarkowanym z tzw. szkól życia.

Wskazówki, jakich można udzielić rodzicom dzieci z niedorozwojem umysłowym, muszą być dostosowane do poziomu rozwoju dziecka. U dzieci najmłodszych będzie to przede wszystkim stymulacja czynności ruchowych. Aby była skuteczna, musi ona nawiązywać do wzorców fizjologicznego rozwoju dziecka (str. 34). U dzieci starszych konieczne jest wyrabianie nawyków higienicznych, samoobsługi (ubieranie, jedzenie), a także ćwiczenie sprawności ruchowej, orientacji w otaczającym je środowisku itp. Umiarkowanie upośledzeni po wieloletnim procesie rehabilitacyjnym prowadzonym w szkołach życia są zdolni do wytworzenia szeregu prostych stereotypów dotyczących czynności życia codziennego i prostych prac fizycznych. Pozwala to na zatrudnienie ich w zakładach pracy chronionej. Natomiast młodzież z lekkim upośledzeniem umysłowym ma możliwości ukończenia szkół zawodowych specjalnych i zatrudnienia w większości zakładów pracy. Młodzież ta przy dobrej adaptacji społecznej może

97

7 — Wczesne rozpor na wanie