0000048

Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka dysponuje zasadniczo dwoma stopniaini swobody ruchów. Ruch przywodzenia polega na zbliżaniu pierwszej kości'śródręcza do drugiej, ruch odwodzenia — na ich oddalaniu od siebie. Oba te ruchy odbywają się wokół osi krótkiej Ilości wielo-kątnej. Ruch zginania i prostowania odbywa się wokół jej osi długiej. Rotacja natomiast wokół osi długiej pierwszej kości śródręcza. Ruch rotacji do wewnątrz nazywamy pronacją, ruch rotacji na zewnątrz supi-nacją. Ruch ten jest możliwy dzięki siodełkowatemu ukształtowaniu stawu, wiotkości torebki stawowej oraz odpowiedniemu rozłożeniu linii działania sił mięśni wewnętrznych ręki (mięśni kłębu). Opozycja kciuka jest ruchem złożonym. Składają się na nią ruch odwiedzenia, zgięcia i rotacji do wewnątrz. Użyteczny ruch kciuka, biorącego udział w czynności chwytnej, polega na ustawieniu pozostałych palców, aż do zwarcia ich na chwytanym przedmiocie.

Ruchy te są kontrolowane przez mięśnie wewnętrzne kłębu kciuka. Grupa promieniowa obejmuje m. krótki odwodziciel kciuka, głowę powierzchowną krótkiego zginacza oraz m. przeciwstawiacz kciuka. Mięśnie te unerwione są przez nerw pośrodkowy. Grupa łokciowa obejmuje m. przywodziciel kciuka oraz głowę głęboką krótkiego zginacza kciuka. Mięśnie te unerwione są przez nerw łokciowy. Opozycja jest wspomagana przez mięśnie odwodziciel kciuka oraz prostownik palców krótki, unerwione przez nerw promieniowy. Czynność ściskania opuszkowego wspomagana jest przez mięśnie zginacz długi kciuka oraz prostownik długi kciuka.. Pierwszy z nich unerwiony jest przez gałązkę nerwu po-środkowego, drugi natomiast przez nerw promieniowy

W aktywności ruchowej ręki rozróżniamy ruchy chwytne siłowe oraz ruchy chwytne precyzyjne, zwane też dotykiem precyzyjnym (Landsmer). Ruchy chwytne siłowe polegają na obejmowaniu przedmiotu i dociskaniu dłoniowych powierzchni palców do powierzchni przedmiotu. Trzymanym przedmiotem możemy manipulować, poruszając ręką w stawie nadgarstkowym.

Przykładami tego typu chwytu są:

1.    Chwyt cylindryczny, występujący przy trzymaniu narzędzi, o dużej średnicy uchwytu (łopata, młotek, szpada) oraz cięższych przedmiotów cylindrycznych (butelka, szklanka napełniona płynem). Polega on na objęciu złączonymi palcami pełnego obwodu przedmiotu lub jego części (ponad 1/2) i silnym zgięciu palców we wszystkich stawach. Kciuk wywiera tu nacisk opozycyjny w stosunku do pozostałych palców. Siło chwytu równa jest tu sile wszystkich mięśni zginaczy palców i kciuka.

2.    Chwyt sferyczny, polegający na koncentrycznym zaciśnięciu promieniście rozłożonych palców na przedmiocie kulistym lub okrągłym, służy do silnego ujęcia przedmiotów takich, jak jabłko. Wykorzystywany też bywa w pierwszej fazie odkręcania silnie zaciśniętej przykrywki słoika typu „twist". Siła tego chwytu odpowiada również sumie siły zginaczy palców.

3. Chwyt hakowy, polegający na silnym zgięciu palców w stawach międzypaliczkowych, a czasem i w stawach śródręczno-paliczkowych, służy do niesienia przedmiotów mających uchwyt (teczka, walizka, paczka). Siła tego chwytu równa jest łącznej sile mięśni zginaczy palców.

W precyzyjnych ruchach chwytnych (dotykowych) palce delikatnie przytrzymują przedmiot, przeważnie opuszkami, i dzięki swym ruchom mogą tym przedmiotem manipulować. Przykładami tego typu chwytów są:

1.    Chwyt opuszkowy dłoniowy, polegający na zbliżeniu lub zetknięciu dłoniowej powierzchni opuszki kciuka ustawionego w opozycji z opuszkami wskaziciela (np. przy trzymaniu monety), wskaziciela i palca środkowego (np. przy ujmowaniu tzw. szczypty ciał sypkicn, przy posługiwaniu się małym śrubokrętem, dokręcaniu drobnej nakrętki, lub też wszystkich palców, jak to ma miejsce przy odkręcaniu poluzowanej chwytem siłowym pokrywki słoika „twist".

2.    Chwyt opuszkowy koniuszkowy (zwany też szczypczykowym) polega na zbliżeniu do siebie koniuszków opuszek kciuka i wzkaziciela. Służy do podnoszenia drobnych przedmiotów z powierzchni stołu.

3.    Chwyt boczny, polegający na przyłożeniu dłoniowej powierzchni opuszki kciuka do promieniowej powierzchni paliczków, wskaziciela, służy do trzymania delikatnych, lekkich, płaskich przedmiotów, np. talerzyka, klucza czy kart do gry.

Mięśniami, których skoordynowana akcja umożliwia ruchy palców II — V, są: układ mięśni prostowników długich, układ mięśni wewnętrznych ręki oraz układ mięśni zginaczy długich.

Najistotniejszym elementem układu prostowników długich jest ścięgno przechodzące grzbietowo ponad środkiem stawu śródręczno-paliczkowe-go każdego z palców. Przyczepiając się pośrednio do bliższej nasady paliczka podstawowego, działa przede wszystkim prostująco na paliczek podstawowy. Biegnąc dalej ku obwodowi, na wysokości trzonu paliczka podstawowego rozgałęzia się ono na trzy pasma: środkowe, promieniowe i łokciowe. Pasmo środkowe, biegnąc dalej ku obwodowi, przyczepia się do podstaw paliczka środkowego. Dwa pasma boczne natomiast, po połączeniu się ze ścięgnami odpowiednich mięśni wewnętrznych, biegną ku obwodowi nieco grzbietowo od osi poprzecznej stawu międzypaliczko-wego bliższego. W pobliżu stawu międzypaliczkowego dalszego oba ścięgna łączą się i przyczepiają do podstawy paliczka paznokciowego.

Trzy mięśnie wewnętrzne ręki przyczepiają się do bocznych odgałęzień ścięgna mięśnia wspólnego prostownika palców (w obrębie każdego palca). Mięśnie międzykostny grzbietowy i glistowaty przyczepiają się do odgałęzienia promieniowego, a mięsień międzykostny dłoniowy do odgałęzienia łokciowego. Wyjątek stanowi tu palec mały, który po stro-

7 Zaopatrzenie ortopedyczne 97