00355

intelektualnej, oderwanej od żywego ruchu masowego i realnych doświadczeń walki rewolucyjnej. Utopia to zbudowany w gabinecie intelektualisty model, do którego przymierza się rzeczywistość w celu osądzenia, co w niej jest dobre, a co zle. Krzgciwieństwem utopii jest tiuajt zrodzony przez samo życie i organizujący, ^doświadczenia mas, stanowiący natchnienie czynu.„ Utopią jest z tego punktu widzenia, na przykład, fa-lanster Fouriera, podczas gdy Marksowskie społeczeństwo komunistyczne jest „mitem”, gdyż stanowi natchnienie masowego ruchu rewolucyjnego ruszającego z posad bryłę świata. W podobny sposób mówił o utopii E. Mounier, kiedy stwierdzał: „Utopia jest [...] tam, gdzie wizja historyczna, która ma kierować działaniem, jest wytworem, czyś tej spekulacji, zamiast być zastosowaniem postulatów ponadhistorycznych do określonej sytuacji historycznej, w której te postulaty mają być realizowane”¹³.

Ten sam aspekt utopizmu ukazywał Engels, pod-kreślając, iż w socjalizmie utopijnym „[...] chodziło o to, żeby wynaleźć nowy, doskonalszy system stosunków społecznych i narzucić go społeczeństwu z zewnątrz”. UtopijnpŚQ_przedmarksowskiego socjalizmu - jego^zdaniem - polegała między innymi na tym, że rozwiązania problemów społecznych oczekiwano od jednostkowej działalności, intelektualnej, nie zaś ..od masowej aktywności praktycznej. Utopia byłaby więc tylko takim ideałem, który powstaje za sprawą spekulacji; ideały innego rodzaju utopijnymi by nie były. Do sprawy stosunku marksizmu do utopii, powrócimy zresztą nieco dalej, albowiem był on ciekawą, acz bezskuteczną próbą wyjścia poza utopizm.

^IJ E. Mounier. Co to jest personalizm.^v, Kraków 1960. s. 171.

Niemal dokładnie przeciwny był natomiast pogląd wybitnego niemieckiego socjologa autora głośnej książki Ideologia i utopia - Karla Mannheima, który miano utopii rezerwował właśnie dla tych ideałów społecznych, które zwiastowały przyszły ruch masowy i mogły być przez niego urzeczywistnione. To miało różnić utopie od ideologii, które skazane są na wieczny żywot w sferze fikcji. Nietrudno zauważyć, iż punkt widzenia Soreła zbliża się pod pewnymi względami do potocznego rozumienia utopii jako mrzonki, podczas gdy Mannheim nawiązuje raczej do wyobrażenia utopii jako antycypacji IW obu wszakże przypadkach traktuje się utopię jako pewien rodzaj społecznego ideału.

Eksperyment?

Jeszcze inne rozumienie utopii jest zawarte w koncepc- J jach zapoczątkowanych bodaj przez Ernesta Macha, któ- I ry dopatrzył się podobieństw między społecznym utopi-stą ajiczonyrnjokonuiącym myślowego doświadczenia w celu uświadomienia sobie.wszystkich.konsekwencji jakiejś hipotezy. Już August Comte rzucił zresztą myśl o tym, iż na przykład w biologii użyteczne może być w pewnych wypadkach wymyślanie nie istniejących organizmów. Podobne pomysły rozwijał również autor francuskiego słownika filozoficznego, Andre Lalande. B.F. Skinner stwierdza: „Podstawowe pytanie odnoszące się do wszystkich utopii brzmi: Czy to rzeczywiście może działać? Li- _v teratura utopijna zasługuje na uwagę właśnie dlatego, że podkreśla wartość eksperymentowania”¹.

29

1

Skinner. Poza wolnością, s. 174-175.