008(1)

/

twem Józefa Broz Tity wyzwolili swoją ojczyznę. W 1943 r. Rada Wyzwolenia Narodowego ogłosiła Jugosławię państwem socjalistycznym. Na czele rządu stanął Józef Broz Tito. Należy wspomnieć, że Jugosławia jest trzecim po ZSRR i Polsce krajem pod względem liczby utraconej ludności (procentowo do ogólnej liczby obywateli) w czasie TI wojny światowej.

W Jugosławii istnieją trzy oficjalne religie: rzymskokatolicka w Słowenii i Chorwacji, prawosławna w Serbii, Macedonii i Czarnogórze oraz islam w Bośni i Hercegowinie. Istnieją dwa alfabety: łaciński dla języka słoweńskiego i serbsko-chorwackiego w wersji chorwackiej oraz cyrylica dla macedońskiego i serbsko-chorwackiego w wersji serbskiej.

3. Serbski czy chorwacki?

Właściwie trudno jest ustalić, czy chodzi o jeden język, czy też dwa. Trudność polega na tym, że ani Serbowie, ani Chorwaci nie używają terminu serbsko-chorwacki, tylko odpowiednio serbski (Serbowie) albo chorwacki (Chorwaci). Wszystkie książki dotyczące języka serbsko-chorwackiego, a więc gramatyki i słowniki, jeśli są wydawane w Belgradzie, stolicy Serbii, mają w swej nazwie przymiotnik serbski (np. wielki słownik języka serbskiego nazywa się Matic.a srpska), jeśli zaś drukowane są w Zagrzebiu, stolicy Chorwacji — chorwacki. Różnice między wariantem serbskim i chorwackim są niewielkie i dotyczą przede wszystkim słownictwa. Gramatyka jest praktycznie taka sama.

Przypatrzmy się podstawowym różnicom w słownictwie wariantu serbskiego i chorwackiego.

polski	serbski	chorwacki
budynek	zdań je	zgrada
druk	śtampa	tisak
dworzec	stanica	kólodvor
godzina	ćas	sat, iira
listonosz	pismónośa	listónośa
pociąg	voz	vlak
tydzień	nedelja	sedrnica, tjedan
krzyż	krst	krlż
łyżka	k asika	żlica
uniwersytet	univerzitet	sveućillśte

(

pomidor    paradajz    rajćica

teatr    pózorlśte    kazallśte

Warto też wspomnieć o istotnej różnicy w nazwach miesięcy:

polski

styczeń

luty

marzec

kwiecień

maj

czerwiec

lipiec

sierpień

wrzesień

październik

listopad

gru dzień

serbski

januar

febr u ar

mart

aprll

maj

jiui

ju!

avgust.

septembar

óktóbar

nóvembar

decernbar

chorwacki

sijećanj

veljaća

óżujak

travanj

svTbanj

lTpanj

sfpanj

kolóvoz

rujan

listopad

stiidenT

prósinac.

Inne ważne różnice między wariantem serbskim i chorwackim dotyczą wymowy niektórych dźwięków. Jest to szczególnie widoczne w wymowie e, które kontynuuje znaną nam już prasłowiańską samogłoskę e, tak zwane jać. Serbowie wymawiają wyrazy z tym dźwiękiem jako zwykłe e, np.: mleko, lepo — ‘pięknie’, vreme — ‘czas’, dve — ‘dwie’, mcsio — ‘miejsce’, bela — ‘biała’, ręka — ‘rzeka’, sneg — ‘śnieg’, a Chorwaci ije: mlijeko, lijepo, yrijeme, (lvi'je, mijesto, bijela, rijeka, snijeg.

Ważną różnicą jest — wspomniane już przez nas — istnienie dwóch alfabetów. Serbowie używają alfabetu bardzo zbliżonego do rosyjskiego, choć z pewnymi wyjątkami, np. posiadają kilka liter na oznaczenie dźwięków, których w języku rosyjskim nie ma (Ti(ć) — c, t){ś) — dź, U — dż). Chorwaci używają alfabetu łacińskiego. Dźwięk c zapisują tak jak Polacy, a dź przy pomocy literki d z kresec.zką poziomą (D — d). Prócz tego mająjeszcze znane nam już z innych języków słowiańskich oznaczenia liter ć, s, ź.

Mimo istnienia dwóch wariantów, serbskiego i chorwackiego, dalej będziemy mówić o jednym języku serbsko-chorwackim.

Językiem serbsko-chorwackim prócz Serbów i Chorwatów posługują się jeszcze —jako językiem narodowym — mieszkańcy dwóch republik Jugosławii: Bośni i Hercegowiny oraz Czarnogóry. Stosują oni głównie wymowę „ijekawską”, to znaczy mówią np.: mlijeko, yrijeme.

121