0227

źródło oceniamy jako czarne, a drugie jako białe. Ta właściwa, z uwagi na potrzeby, interpretacja sygnału możliwa jest dzidki adaptacji. O jednym z mechanizmów ją umożliwiających już wspomnieliśmy, tj. o automatycznej regulacji średnicy źrenicy. Drugim jest przystosowanie się komórek fotoczułych. Ustalono, że czopki są mało czułe na światło i dlatego informację za ich pomocą otrzymujemy tylko przy dostatecznie obfitym oświetleniu— mówimy wtedy o widzeniu jasnym (fotopowym). Natomiast pręciki są odpowiedzialne za widzenie ciemne (skotopowe).

Proces zamiany energii absorbowanych kwantów na impuls nerwowy nie jest jeszcze znany. Stwierdzono natomiast, że bezpośrednim skutkiem absorpcji światła w widzeniu skotopowym jest rozkład rodopsyny — fotopigmentu zawartego w pręcikach. Odbarwienie rodopsyny zachodzi znacznie szybciej niż jej ponowna synteza.

100

Czopki

Pręciki

■I BO ^ 60

40

/

V

\

\

/

\

/

\

/

V

/

,,

/

>

.

**

'

>

700

600

500

Długość fali w nm

Ryc. 12.19. Krzywe wrażliwości widmowej w widzeniu skotopowym i fotopowym.

Dzięki temu istnieje ujemne sprzężenie zwrotne regulujące ilość rodopsyny w zależności od natężenia oświetlenia. Wzrost natężenia światła powoduje zmniejszenie ilości rodopsyny, a tym samym zmniejszenie czułości pręcików. Równowaga ustala się, gdy ilość rozkładanego fotopigmentu równa się ilości otrzymanej wskutek syntezy.

f

Pięknym potwierdzeniem hipotezy, że rodopsyna jest odpowiedzialna za widzenie skotopowe, jest zgodność krzywej absorpcji światła przez rodopsynę w funkcji długości fali z krzywą wrażliwości widmowej w widzeniu ciemnym.

znikają jednak po uwzględnieniu poprawek wynikających z filtrowania światła przez ośrodki przezierne oka, jak i z zależności energii kwantu od długości fali.

Inną krzywą wrażliwości widmowej otrzymuje się przy badaniu oka zaadaptowanego do jasności. Jak wynika z ryc. 12.19 krzywa ta ma przesunięte maksimum w kierunku fal dłuższych względem maksimum krzywej wrażliwości widmowej w widzeniu ciemnym. Wskutek tego inaczej oceniamy względną jasność dwóch przedmiotów o odmiennej barwie przy adaptacji jasnej i inaczej przy adaptacji ciemnej (efekt Purkinjego). Na zakończenie omawiania adaptacji zauważmy, żc wrażenie odniesione przez obserwatora jest nie tylko funkcją bodźca, ale i uprzedniego stanu receptorów. Czy można powiedzieć, że receptory pamiętają?

Mechanizm widzenia barw jest od dawna przedmiotem dociekań wielu badaczy i do dziś czeka na swoje odkrycie. Na podstawie obserwowanych zjawisk, takich jak mieszanie barw. daltonizmy itd., począwszy od Newtona i Younga opracowywano teoretyczne modele działania siatkówki jako aparatu barwoczułego. Stwierdzono, że wszelkie wrażenia barwne można wywołać za pomocą odpowiednio dobranych trzech długości fali. Nadto tylko oko zaadaptowane do jasności widzi barwy. Na podstawie tych doświadczeń sformułowano pierwszą teorię widzenia barwnego, która zakłada istnienie trzech rodzajów czopków. Czopki te, czułe w prawic całym obszarze widzialnym widma, mają maksima czułości przy różnych długościach fali. Przy takim założeniu rzeczywiście kombinacja pobudzeń trzech różnych receptorów jednoznacznie określa każde wrażenie barwne. Teoria

234