43033 PB142978

290

VI kmnkcjcmuBm svmbo5»c/nv i tcone umenkcji

oceniam jako komun) lub nickotzy siny i służy, odpowiednio, jako medium podczas prób wzmocnienia łub pmdocrow arna toku interakcji.

By każdy obraz siebie mógł być oceniany, muszą istnieć pewne standardy porównania. To właśnie tu ujawnia się zasadnicza różnica między ideą koncepcji siebie a prostym konformizmem i społecznie aprobowanymi modelami ludzkiego zachowania. Bez standardów , porównania obraz siebie zawierałby głównie odczucie aprobaty albo dezaprobaty wykryte w gestach innego bądź anty cypow ane na podstaw ie dosw iadczenia z wcześniejszymi innymi. Efektem obrazu siebie w kierowaniu tokiem interakcji byłoby po prostu bardziej precyzyjne I skupienie nacisków na jednostkę, by poddała się życzeniom innych, przy czym aprobata I społeczna byłaby fu skutecznym mechanizmem kontroli. Niepowodzenie w zbliżaniu się do I jednolitości w każdym epizodzie interakcyjnym musiałoby wów czas być przypisane przede I wszystkim błędom w postrzeganiu. Jednak wraz z koncepcją siebie jako standardem czy kry- I ■terium dynamika zachowania społecznego zależy raczej od bezpośredniej aprobaty - która I musi być osiągana poprzez ujednolicenie - a nie od wytwarzania obrazów siebie, które I potwierdzają koncepcję siebie.

Obraz siebie jest obiektem stwarzanym z bodźców w taki sposób, te może on być bez- I pośrednio poró*vum\ z koncepcją siebie. Ponieważ funkcją obrazu siebie jest umożliwię- I nie jednostce interpretowania jej doświadczenia jako podtrzymującego lub podważającego I jej koncepcję siebie, obraz siebie jest wysoce selektywny, jeśli chodzi o odniesienie do Ja. I Koncepcja siebie jako kryterium wskazuje typy działalności, które są istotne, i standardy dla I osiągnięć. Dla jednego człow ieka aspektem koncepcji siebie jest znajomość klasycznej lite- I rarury, co prow adzi do włączania oznak takiej znajomości do jego obrazu siebie, dla innego I nie jest to część koncepcji siebie, co oznacza, że ani nie zwraca on uwagi na tego rodzaju I oznaki, ani nie jest specjalnie poruszony bezpośrednimi ekspresjami takiego obrazu przez I innych. Tylko w takim stopniu, w jakim inny uogólnia ten aspekt swego obrazu aktora (trak- I tując go jako objaw szerszej sfery niedociągnięć, które naruszają koncepcję siebie aktora), I aktor staw i prawdopodobnie czoła takiemu kłopotliwemu obrazowi siebie.

Dzięki porównaniu z koncepcją siebie poziom osiągnięć można przełożyć na korzystny I lub niekorzystny obraz siebie. Młodego chłopca może martwić stwierdzenie, że nigdy nie I dorówna królowi strzelców na mistrzostwach piłki nożnej albo wielokrotnemu zwycięzcy I telewizyjnych kw izów. lecz starszy chłopiec czy mężczyzna raczej nie potraktują tego jako I zniewagi. Dla większości ludzi okazjonalne świadectwa umiarkowanej sprawności fizycznej I lub intelektualnych osiągnięć wystarczają, by wrytworzyć korzystny obraz siebie. Koncepcja siebie obejmuje standardy dla każdego istotnego typu dokonań czy zalet, standardy, które są różne dla każdej jednostki. W rezultacie identyczne zachowania różnych jednostek mogą się przekładać na całkiem odmienne obrazy siebie.

Konsekwecje ukierunkowania na tożsamość: poziomy interpretacji

Istnienie koncepcji innego umożliwia interpretowanie jego gestów na różnych poziomach. Najmniej skomplikowany poziom, a zarazem taki, który jest społecznie wymagany w większości interakcji, można nazwać poziomem wartości nominalnej (face-value levef). Na tym poziomie interpretacja oznacza akceptację znaczenia, które inny wyraźnie komunikuje, bez szukania w nim ukrytych znaczeń. Jednak szukanie ukrytych znaczeń jest jedynym sposobem w próbach radzenia sobie z niezgodnością. Może ono także stać się systematycznym

podejściem, gdy wymaga tego koncepcja osoby - wtedy gdy mamy do czynienia ze sprzedawcą czy politykiem.

Wyobraźmy sobie wypadek, w którym chłopiec zostaje uderzony piłką w trakcie meczu bejsbolowego ligi juniorów, a jego troskliwy ojciec podbiega, by zapytać, czy został zraniony. Ojciec jest przygotowany na szukanie pewnych oznak wskazujących, czy syn jest zraniony poważnie, czy tylko lekko. Nonszalancka odpowiedź syna, że nic mu nie jest, połączona z próbą podniesienia się i powrotu na stanowisko jak gdyby nic się nie stało, jest z tym niezgodna. Ojciec prawie na pewno będzie więc interpretował ten gest jako ukrywający przed rówieśnikami prawdziwe odczucia syna i podejrzewał, że w rzeczywistości syn cierpi z bólu. Interpretację, w której gest jest traktowany jako ukrycie lub wadliwa interpretacja rzeczywistych odczuć innego, można nazwać interpretacją na poziomie empatycznym.

W interpretacji empatycznej aktor przypisuje innemu postawę albo odczucie, które różnią się od nominalnego znaczenia jego gestu. Interpretacja nic musi być poprawna, by była empa-tyczna, uczucie zaś, które imputuje innemu, może być postrzegane jako korzystne lub niekorzystne. Imputuje ona jedynie innemu zakamuflowane uczucie, ale takie, którego istnienia inny jest w pełni świadom.

Istnieje jeszcze trzeci poziom, na jakim dokonuje się czasami interpretacji, poziom nazywany diagnostycznym. Diagnostyczną interpretacją jest taka interpretacja, która wnioskuje z gestu coś na temat stanu innego. Stan różni się od nominalnego znaczenia gestu, a inny z założenia nie uświadamia sobie owego stanu. Klasycznym typem interpretacji diagnostycznej jest interpretacja stosowana przez psychiatrę: przyjmuje się w niej, że gesty pacjenta ujawniają lekarzowi postawy, których pacjent jest całkowicie nieświadom.

Pominąwszy szczególne okoliczności, interpretacje na innym poziomie niż poziom wartości nominalnej, a zwłaszcza na poziomie diagnostycznym, są traktowane jako naruszenie osobistej prywatności i jako atak na godność osobistą. W przykładzie dotyczącym meczu bejsbolowego im bardziej ojciec będzie odrzucał zapewnienie syna, że ten nie został zraniony, tym bardziej syn będzie prawdopodobnie przy nim obstawał. Jeśli jednak ojciec będzie udawał, że bierze gest syna za dobrą monetę, ale zaoferuje inny powód do opuszczenia przez niego na kilka minut gry, jest bardziej prawdopodobne, że syn na to przystanie. Zarówno ojciec, jak i syn będą więc interpretowali gesty drugiego empatycznie i jednocześnie utrzymywali pozory interpretacji wedle ich wartości nominalnej. Przywilej interpretacji diagnostycznej jest explicite nadawany psychiatrze przez jego pacjenta, i podlega wycofaniu, chyba że pacjent jest społecznie definiowany jako niekompetentny. Rodzice zazwyczaj roszczą sobie przywilej empatycznych i diagnostycznych interpretacji gestów swych dzieci, choć prawdopodobnie będą one ten przywilej kwestionowały, a sposób interpretacji zostanie odwzajemniany, z wyjątkiem sytuacji, gdy rola bycia dzieckiem jest w pełni akceptowana. Jednak intymne związki nie tylko pozwalają na ograniczoną liczbę wzajemnych interpretacji empatycznych, ałe wręcz czynią z tego obowiązek. Żona oczekuje, że mąż nie weźmie za dobrą monetę zapewnień, iż „czuje się dobrze”, lecz rozpozna oznaki jej prawdziwych odczuć. (...)

Istotne jest to, że równowaga między poziomami interpretacji jest różna w przypadku interakcji ukierunkowanych na zadania i tych ukierunkowanych na tożsamość. W interakcji zadaniowej interpretacja dokonuje się przede wszystkim na poziomie wartości nominalnej, gdyż każdy uczestnik jest zainteresowany głównie tym, co inny próbuje przekazać, a nic głębszą interpretacją. Jeśli jednak interakcja jest ukierunkowana na tożsamość, olbrzymie znaczenie ma empatyczny i diagnostyczny poziom interpretacji. Przewidywanie i antycypowanie