PB142977

278 VI. batenkcjomm symboliczny i teorie interakcji

Przypisyw anie uznania i odpowiedzialności, a nie prostych nagród-kar dostarcza kontroli społecznej elastyczności, i to na kilka sposobów. Po pierwsze, ponieważ w grę wchodzi działanie symboliczne, które zajmuje miejsce bezpośredniej nagrody i kary, umożliwia odraczanie kar. Po drugie, ułatwia różnicujące nagradzanie i karanie stron biorących udział w działaniu, być może obarczając większą odpow iedzialnością inicjatora niż tego, który odpow iada, i przyznając w ięcej uznania tw órcy idei niż posłańcowi, który ją przekazuje. Po trzecie, pozwala na dostosowywanie kary t nagrody do prawdopodobieństwa, że zachowanie będzie powtarzane i do faktu, że kara i nagroda będą oddziaływać także na inne rodzaje zachow ania tej samej jednostki. Na przykład w ielki kompozytor może być uznany za mniej odpow iedzialnego za swe nieprawości, aby ciężka kara nie wpłynęła na jego muzyczną kreatywność.

Powszechnie sądzi się (być może tak właśnie czyni to dziecko), że jednostka jest bardziej w pełni odpowiedzialna za niew łaściwe postępki, które są typowe dla jej zachowania, i zyskuje więcej uznania za typowe osiągnięcia niż za oba rodzaje nietypowych zachowań. Jednak ten prosty* podział jest doprecy zowyw any w trakcie sprawowania kontroli społecznej i polega na odróżnianiu tego, co jest intencjonalne, od tego, co jest przypadkowe, tego, co jest zaplanowane, od tego. co jest impulsywne, i tego. co odzwierciedla prawdziwe zdolności. od szczęścia. Dziecko uczy się, że zyskuje niewiele uznania w oczach rówieśników, jeśli potrąci szkolnego mistrza sportu tylko raz, i że jest karane lżej, jeśli uderzy inne dziecko niecelnie rzuconą piłką niż wtedy, gdy starannie wyceluje, by sprawić mu ból.

Społeczne Ja-jako-obiekt jest rym obiektem, który»uznaje się za odpowiedzialny i któremu przypisuje się uznanie. Ideę Ja odróżnia się od zachowania, ponieważ nie istnieje żaden prosty i bezpośredni związek między' zachowaniem a przypisywaniem odpowiedzialności i uznania. Ciągłość Ja w czasie jest zakładana w związku z odraczaniem kar i nagród. Na treść Ja składają się te elementy, do których zostają przypisywane odpowiedzialność 2 uznanie.

Musimy jednak powrócić do Cooleya i do naszych rozważań na temat interakcji. Koncepcja siebie nie powstaje pasywnie, lecz w połączeniu z aktywnością życiową. Jednostka nie akceptuje po prostu odpowiedzialności i uznania: szuka uznania i stara się uniknąć odpowiedzialności za niefortunne wydarzenia. Poszukuje uznania zwłaszcza w tej działalności, którą najwyżej ceni, i próbuje umknąć odpowiedzialności za kiepskie wyniki w działalności, którą ocenia najbardziej negatywnie. W miarę jak rozwija ideę osoby i Ja, wypełnia Ja tymi treściami, za które poszukuje uznania i żąda go, niechętnie zaś przyjmuje odpowiedzialność za te rzeczy, których nie może uniknąć. Wartości, cele i aspiracje jednostki dostarczają zatem wyjściowych ram dla koncepcji siebie. Musi ona być redagowana w trakcie interakcji do momentu, kiedy uznanie i odpowiedzialność, które jednostka sobie przypisuje, przestają się rozchodzić w niemożliwy do przepracowania sposób z tymi, które są jej przypisywane przez osoby, z jakimi wchodzi w interakcje.

Koncepcja siebie a tok interakcji

Jeśli koncepcja siebie jest produktem interakcji, podlegającym niewielkiej, lecz ciągłej rewizji zgodnie z wymogami interakcji, to jest ono wyznacznikiem toku interakcji. Aby przeanalizować oddziaływanie między koncepcją siebie a obrazem siebie, musimy powrócić do naszkicowanej wcześniej natury procesu interakcyjnego.

Interakcje ukierunkowane na tożsamość ł na zadanie

(...) Gdy interakcja jest ukierunkowana, istotną różnicę sprawia to, czy aktorem sterują wartości jako takie, czy też uwagę skupia na koncepcji siebie. Jeśli aktorem sterują wartości, interakcja jest ukierunkowana na cel, który wymaga współpracy dwu lub więcej osób, lecz postawy uczestników wobec siebie są środkami i warunkami, a nie celami. Członkowie rodziny pracują razem, by zagospodarować ogród, zagrać w tenisa, zaplanować i wykorzystać rodzinne fundusze, przedyskutować kontrowersyjny program w telewizji. Za Balesem (1951) tego rodzaju interakcje nazwiemy ukierunkowanymi na zadanie. W takich działaniach jak oglądanie razem programu telewizyjnego zadanie nie musi być wyraziście zdefiniowane, lecz organizuje ono współpracę uczestników.

Przy innych okazjach interakcją kieruje przede wszystkim troska każdego z jej uczestników o to, co inni o nim sądzą. Głównym celem aktora jest kontrolowanie postaw innego wobec niego. Zadanie, jeśli w ogóle się pojawia, schodzi na dalszy plan. Celem może być wzbudzenie przyjaznej lub wrogiej postawy, szacunku albo strachu czy miłości. Czynnikiem sterującym staje się potwierdzenie szczególnej koncepcji siebie. Tego rodzaju interakcję nazwiemy ukierunkowaną na tożsamość. (...)

Konsekwencje ukierunkowania na tożsamość: zwracanie uwagi na obraz siebie

W interakcji ukierunkowanej na zadanie zwraca się relatywnie mało uwagi na obraz siebie jako taki. W myśl popularnego określenia nie jest się świadomym siebie (self-conscious). Natomiast przemożne zaabsorbowanie obrazem siebie występuje w działaniu ukierunkowanym na tożsamość. Różnica ta polega niekoniecznie na specyficznych bodźcach, na jakie jest ukierunkowana uwaga, lecz na obiektach, które są wytwarzane z tych bodźców. Zaabsorbowanie obrazem siebie oznacza, że aktor interpretuje swoje gesty jako reprezentacje Ja, jako wystąpienia, które można uważać za oznaki jego prawdziwej tożsamości. Oznacza także, iż aktor interpretuje gesty innego jako oznaki swego obrazu tworzonego przez innego, obrazu podtrzymującego koncepcje, jakie inny ma o aktorze jako o osobie.

Jeśli w trakcie wspólnego zadania słabszy z dwóch mężczyzn usiłuje podnieść większy ciężar, można to interpretować na dwa różne sposoby, nadające różny kierunek ich działaniom. Z punktu widzenia zadania zamiana ról poprawiłaby efektywność. Z punktu widzenia tożsamości każdy z nich może uznać, że wyznaczona mu rola wpływa na to, jak będzie się prezentował. Słabszy mężczyzna widzi, że zamiana ról zwiększyłaby wrażenie jego słabości, silniejszy zauważa, że jego rzeczywiście większą siłę kamufluje obecny podział pracy. Orientacja na tożsamość będzie prawdopodobnie oznaczała, że słabszy mężczyzna (aktor) postrzega swój nadmierny wysiłek jako tworzący obraz siły, a ofertę silniejszego mężczyzny, by zamienić się rolami, jako wyrażającą adresowany do niego obraz słabości.

Obraz siebie może być komunikowany bezpośrednio albo sugerowany poprzez sytuację. Gestom innego można nadać specjalną interpretację: wyrażanie współczucia może być rozumiane jako imputowanie aktorowi niepowodzenia i braku kompetencji. Uprzejme wyrażenie zainteresowania może być odczytane jako przypisanie godnych podziwu cech. Obraz siebie może być tworzony na podstawie wyimaginowanej roli kogoś nieobecnego, tak jak moglibyśmy pokazywać się matce,.ojcu czy księdzu. W każdym przypadku obraz siebie jest