0231

Systemy wyborcze

z 1993 r., Boliwii, Finlandii, Portugalii i Szwecji). Podkreślenia wymaga fakt, że im większe są okręgi wyborcze, tym bardziej rosną szanse ugrupowań małych. Zdaniem niektórych teoretyków, jak np. A. Lijpharta, rozmiar okręgu ma istotniejsze znaczenie dla reprezentatywności systemu wyborczego niż metoda przeliczania głosów na mandaty.

Mówiąc o rozmiarze okręgu, nie sposób pominąć kwestii progu naturalnego, stanowiącego rzeczywisty, mierzony liczbą głosów koszt uzyskania jednego mandatu, który bezpośrednio od tej wielkości zależy. Zmienna ta ma istotne znaczenie dla planistów kampanii wyborczej. W klasycznej już monografii Davida Rae z 1971 r. poświęconej politycznym konsekwencjom systemów wyborczych, wielkość progu naturalnego wyraża ułamek, którego licznik stanowi liczba głosów oddanych w okręgu pomniejszona o 1, natomiast mianownik - suma liczby mandatów oraz liczby startujących partii, również pomniejszona o 1. Tak więc w przypadku okręgu 1-manda-towego, w którym startują 2 partie i bierze udział 10 tys. wyborców, rzeczywisty koszt uzyskania mandatu wynosi 4 999 głosów. W swoim najnowszym opracowaniu o wzorcach demokracji, A. Lijphart proponuje wzór w postaci ułamka, którego licznik stanowi 75%, mianownik zaś - liczba mandatów powiększona o 1. Zgodnie z tym wskaźnikiem, w przypadku okręgu 4-mandatowego do zdobycia mandatu niezbędne jest uzyskanie co najmniej 15% głosów.

O ile klauzula zaporowa i małe okręgi to rozwiązania pomniejszające szanse ugrupowań słabszych, o tyle zwiększa je inny element proporcjonalnych systemów wyborczych, którym jest znana w niektórych państwach wyrównawcza dystrybucja mandatów. Oznacza ona możliwość dokonania pewnej korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym, w rezultacie której ugrupowaniom „pokrzywdzonym” w okręgach zostaje udzielona rekompensata w postaci dodatkowych mandatów. Z rozwiązaniem takim spotykamy się przede wszystkim w państwach skandynawskich. W ten sposób rozdzielanych jest np. 8 mandatów w norweskim Stortingu (co stanowi 5% ogólnej liczby miejsc w parlamencie), 39 mandatów w szwedzkim Riksdagu (odpowiednio - 11%), 40 mandatów w duńskim Folketingu (22%) oraz 58 mandatów w parlamencie węgierskim (27,6% miejsc obsadzanych metodą proporcjonalną).

Prócz systemów większościowych i proporcjonalnych spotykamy się także z mieszanymi systemami wyborczymi. Są one stosunkowo rzadko stosowane w skonsolidowanych demokracjach, choć w ostatnim czasie zainteresowanie nimi wyraźnie wzrosło. Za prototypowe i najbardziej znane należy uznać rozwiązanie przyjęte w RFN. Ordynacja niemiecka przewiduje, że połowa deputowanych do Bundestagu uzyskuje swój mandat poprzez wygranie rywalizacji w jednomandatowych okręgach

227