0234

Wszystkie znane układy receptorowe, a więc oko. błona fotograficzna, fotokomórka itd., są czułe tylko na zmiany natężenia oraz niektóre z nich równocześnie na zmiany składu widmowego bodźca. W przeciwieństwie do tego preparaty, poza powodowaniem takich zmian wskutek różnych absorpcji w różnych obszarach preparatu, mogą powodować także zmiany innych cech strumienia. Do zmian tych należą głównie: polaryzacja światła oraz zmiana fazy fali. Układy receptorowe nic są na nie czułe, stąd konieczność w tych przypadkach odpowiedniej transformacji strumienia w mikroskopie. Do zagadnień tych jeszcze wrócimy przy omawianiu mikroskopu z kontrastem fazowym.

Ryc. 12.25. We wszystkich metodach mikroskopii wyróżniamy cztery podstawowe układy funkcjonalne.

Zatrzymajmy się teraz na rozważeniu podstawowej metody mikroskopowej, przedstawionej na ryc. 12.24. Układem receptorowym jest tu oko, a preparat stanowi obiekt mający różną zdolność pochłaniania światła. Pozostaje sformułowanie warunków, jakie muszą spełniać w tym przypadku oświetlacz i mikroskop.

Prawidłowo zbudowany układ oświetlający powinien zapewnić:

1)    równomierne oświetlenie oglądanej części preparatu,

2)    możliwość dostosowania swojej apertury do apertury obiektywu mikroskopu, ponieważ pełne wykorzystanie zdolności rozdzielczej mikroskopu jest możliwe tylko wówczas, gdy apertura oświetlacza jest nieco większa od apertury mikroskopu.

3)    regulację wielkości powierzchni oświetlonej preparatu.

W celu uniknięcia zamglenia obrazu światłem rozproszonym apertura układu oświetlającego powinna być nieco mniejsza niż apertura obiektywu, a oświetlone pole preparatu powinno być równe polu obserwowanemu.

Warunki powyższe spełnia stosowany powszechnie układ oświetleniowy Kohlera, przedstawiony na ryc. 12.24. Składa się on ze źródła światła, kolektora, przesłony polowej, przesłony aperturowej, kondensora oraz ewentualnie elementu kierującego światło, np. lusterka. Układ ten zestawiony jest w ten sposób, że kolektor tworzy obraz źródła światła w płaszczyźnie przesłony aperturowej, a kondensor tworzy obraz przesłony polowej w płaszczyźnie preparatu. Nadto przesłona aperturowa jest umieszczona w płaszczyźnie ogniskowej przedmiotowej kondensora. Takie ustawienie elementów oświetlacza zapewnia równomierne oświetlenie preparatu, a także umożliwia regulację wielkości oświetlonego pola przez zmianę średnicy otworu przesłony polowej oraz pozwala na dobranie apertury kondensora (zarazem całego oświetlacza) przez zmiany średnicy otworu przesłony aperturowej.

Podstawowy m zadaniem mikroskopu jest utworzenie powiększonego obrazu przedmiotu. Ponieważ powiększenie mikroskopu P jest funkcją ogniskowych obiektywu i okularu (wzór 12.18), więc wykonując odpowiednio krótkoogniskowe układy optyczne można by uzyskać dowolnie duże powiększenie. Postępowanie takie miałoby sens tylko wtedy, jeśli powiększenie obrazu wiązałoby się z ukazaniem drobniejszych szczegółów.

16 — Podstawy biofizyki 241