0235

Systemy wyborcze

na to, by systemy dyskryminujące takie ugrupowania stanowiły wystarczającą barierę dla zakładania nowych formacji albo dla zdobywania przez nie zauważalnej liczby głosów. Również i w przypadku redukcji efektywnej liczby partii decydującą rolę odgrywa podział na okręgi wyborcze, ich rozmiar oraz formuła wyborcza.

Do powyższych konsekwencji należy dodać jeszcze jedną. Politycznym efektem prawa wyborczego jest bowiem również jego bezpośredni wpływ na strategię wyborczą partii politycznych. Formuła wyborcza może zachęcać je do wchodzenia w koalicje wyborcze (jak w przypadku dwuturowego wariantu większości bezwzględnej) bądź skłaniać je do działań samodzielnych. Wpływ na strategię partii ma również liczba i rozmiar okręgów wyborczych. Ważnym czynnikiem jest też to, czy wyborca dysponuje jednym głosem, czy liczbą głosów równą liczbie mandatów w okręgu, czy oddaje głos wyłącznie na listę partyjną, czy ma prawo zaznaczania swych preferencji wobec poszczególnych kandydatów, oraz to, jaki jest jego zakres swobody w „przestawianiu” kolejności nazwisk na liście (łub w kumulowaniu głosów). Uprawnienia wyborcy mogą pośrednio wpływać na dyscyplinę partyjną i osłabiać lub wzmacniać wewnątrzpartyjną hierarchię. Można więc powiedzieć, że strategia wyborcza partii (a także szerzej: sposób ich funkcjonowania) jest warunkowana wszystkimi elementami systemu wyborczego - rozmiarem okręgu, formułą oraz uprawnieniami wyborcy.

Konkludując, za najistotniejsze konsekwencje polityczne systemów wyborczych uznać należy: 1) stopień deformacji woli wyborców, warunkowany głównie rozmiarem okręgów i przyjętą formułą wyborczą, 2) rozmiar nadreprezentacji zwycięskiej partii, 3) redukcję efektywnej liczby partii na arenie parlamentarnej (w stosunku do areny wyborczej), warunkowaną głównie rozmiarem okręgów i przyjętą formułą wyborczą, oraz 4) strategie wyborcze partii politycznych, warunkowane rozmiarem okręgów, formułą wyborczą i uprawnieniami przysługującymi wyborcom.

Biorąc pod uwagę wspomnianą wyżej ocenę, że wszystkie systemy wyborcze powodują - w jakimś przynajmniej stopniu - efekt deformacji woli wyborców, można zaproponować typologię opartą na tym właśnie kryterium. Mianowicie, zdając sobie sprawę z tego, że rozróżnienie poniższe jest do pewnego stopnia arbitralne (a przez to umowne), wyodrębniamy: systemy relatywnie reprezentatywne, odwzorowujące w miarę wiernie strukturę preferencji wyborców, systemy deformujące, powodujące efekt średniej dysproporcjonalności, oraz systemy dyskryminujące, w których procent mandatów przydzielonych poszczególnym partiom znacznie odbiega od poziomu uzyskanego przez nie poparcia. Zasadniczym kryterium jest tu więc rozmiar deformacji. W przypadku systemów relatywnie proporcjonalnych nie przekracza on 5%, natomiast w przypadku systemów dyskryminujących jest wyższy niż

231