CCF20090831020

I

16

Przedmowa

cały sens świata ziemskiego, a kierowąme jiwagi na to, co obecne jako takie ^ajr Gegenwartige ais solches) — nazwane teraz \ doświadczeniem \—■ uczynić czymś inte-

•

,16

i

A

¹ \J

resującym i pełnym znaczenia *. Trudności dzisiejszego stanu rzeczy wydają się polegać na czymś wręcz przeciwnym: \ zainteresowanie człowieka tak bardzo skierowało się ku sprawom ziemskim, że potrzebny jest znowu taki sam przymus, by wznieść go ponad nie. | Duch stał się tak ubogi,.^że — podobnie jak człowiek wędrujący po piaszczystej pustyni marzy o kropli zwyczajnej wody — wydaje się teraz, szukając pokrzepienia, tęsknić tylko do jakiegoś wątłego uczucia bos-kości w ogóle. To, że tak niewiele duchowi obecnie wystarczą,... może być miarą tego, jak wiele utracił.

Ale taka powściągliwość w otrzymywaniu, lub też oszczędność w dawaniu, nie przystoi nauce. Kto szuka tylko zbudowania moralnego, kto ziemską różnorodność swojego istnienia oraz myśli pragnie otoczyć mgłą i w jakiś nieokreślony sposób rozkoszować się taką właśnie nieokreśloną boskością — kto tego pragnie, niech rozejrzy się, może znajdzie to wszystko gdzie indziej; bez trudu sam sobie coś uroi i znajdzie sposób, by się tym egzaltować. Ale filozofia musi wystrzegać się tendencji do tego, aby być budującą.

Jeszcze w mniejszym stopniu może ta rezygnująca z nauki powściągliwość rościć sobie pretensje do tego, że właściwa jej atmosfera entuzjazmu i mętności jest i5 czymś wyższym od nauki. Taka prorocza gadanina roi sobie, że trafia w samo centrum i głębię rzeczy, patrzy z pogardą na wszelką określoność (na opoę) i rozmyślnie trzyma się z daleka od pojęcia i koniecz-

. !.•*

■ ,y.

1

* Mowa o epoce Odrodzenia i Oświecenia.

Przedmowa

17

ności jako od refleksji tkwiącej tylko w skończoności. "1\le tak, jak istnieje pusta szerokość, istnieje też pusta głębia; tak jak istnieje ekstensywność substancji wylewająca się w skończonej różnorodności, bez siły utrzymania razem tej różnorodności, tak też istnieje pozbawiona treści intensywność, która będąc samą tylko siłą¹, bez ekspansji na zewnątrz, jest tym samym co powierzchowność^ Siła ducha jest tylko tak wielka, jak jej uzewnętrznienie się (Ausserung), jego głębia tylko tak głęboka, jak daleko duch odważy się sięgnąć swą ekspansją i w niej się zatracić)

Jednocześnie należy jeszcze zwrócić uwagę na to, iż taka substancjalna bezpojęciowa wiedza, twierdząc, że swoją własną jaźń zatopiła w istocie i że jej filozofowanie jest prawdziwe i święte, ukrywa sama przed sobą to, że zamiast być oddana Bogu musi — właśnie wskutek swej pogardy dla miary i określeń — bądź tolerować u siebie przypadkowość treści, bądź Bogu przypisywać swą własną dowolność. Ci, którzy zdają się na łaskę niepohamowanego wrzenia substancji, mniemają, że przez przytłumienie samowiedzy i rezygnację z rozsądku ¹ stają się dziećmi Bo¹

1

„Verstand“ tłumaczymy zgodnie z tradycją przez ^rozsądek", „Vemunft“ — przez „rozum“. Od czasów Kanta treść tych pojęć ulegała w różnych systemach filozoficznych różnym zmianom. Dla Hegla „Verstand“ jest formą świadomości (wyższą niż mniemanie i postrzeżenie)¹ operującą prawami przyrodniczymi i innymi podobnymi „bezwzględnymi ogólnościami^u; narzuca on rzeczywistości pewną określonośó i traktujejją jako stałą w tych określeniach¹ Natomiast rozum (Vernunft) jest duchem w tej jego postaci¹ w której dialektycz-¹ nie obraca on w niwecz wszystkie określenia pochodzące z rozsądku (Wissenschaft der Logik, wyd. Lassona, F. Meiner₅ Lipsk 1951¹ t I, str¹ 6, w dalszym ciągu cytowane jako Logik)¹ Hegel pokpiwa sobie z poznania rozsądkowego, jako poznania usztywniającego poję-