110 111 2

110 3. Uiiwga

jest wykonywana automatycznie. Co więcej, w centrum uwagi doświ czonego kierowcy jest raczej to, co się dzieje na drodze, a także to, co się może dziać, świadomie podejmowane przez niego decyzje dotyczą boru najmniej zatłoczonej drogi albo takiego dojazdu do celu, ażeby la można było znaleźć miejsce na zaparkowanie samochodu. Wyraźnie wi widać, że uwaga dotyczy tu raczej pewnej strategii zachowania anf aktualnie działających bodźców. Koncentracja na strategicznych asp tach działania możliwa jest dzięki uwolnieniu uwagi od przetwarz tych bodźców, które wiążą się ze zautomatyzowanymi elementami pe nej czynności.

Analogiczne zjawiska można bardzo wyraźnie zaobserwować pod opanowywania umiejętności czytania. Początkowo uwaga dziecka jest kowicie pochłonięta rozpoznawaniem pojedynczych liter, potem sylab, potem dziecko uczy się czytać słowa. Odczytanie słowa nie jest już wynikiem analizy kolejnych liter: rozpoznanie dwu czy trzech pierwszy liter uruchamia nastawienia i dostarcza (łącznie z uprzednio przecz nym tekstem) tylu bodźców kontekstowych, że analizowanie pozost liter nie jest konieczne. W następnej fazie opanowywania umiejętn czytania dziecko odczytuje od razu więcej niż jedno słowo, przy czy zespoły tych słów są już wyodrębniane w sposób sensowny.

W opisanym wyżej przypadku elementem uwagi staje się antycy pewnego stanu przyszłego. Ta antycypacja kieruje poszukiwaniem pe nych specyficznych bodźców, ale jednocześnie w miarę napływu tych bodźców nastawienia jednostki mogą ulegać zmianie. Czytelnika zain' resowanego bliżej taką koncepcją uwagi odsyłamy do podręcznika Lind-? saya i Normana (1984).

3.5. Cechy' uwagi

ii-

me

itd-

Dotychczasowe rozważania skupione były na charakterystyce me nizmów uwagi, na warunkach, w jakich człowiek zdolny jest do rejes wania i selekcjonowania pewnych właściwości spostrzeganych obiektó Uwagę można także rozpatrywać jako proces, który ma pewne w" wości. Dawniej posługiwano się nawet pewnymi testami do badania u wagi (np. testem wykreślania pewnych liter w dużych zestawach), ale jest rzeczą jasną, czy badały’ one wyłącznie uwagę, czy również j inne cechy — takie choćby, jak odporność na zmęczenie, wytrwałość i Podstawowe cechy uwagi scharakteryzujemy za Nosalem (1977). Są to kolejno:

od

(1) Natężenie albo energia, albo koncentracja uwagi. Cecha ta okreś w jakim stopniu jednostka skupia się na pewnych bodźcach, a zależy aktywacji i mobilizacji centralnego układu nerwowego. Jak już była mow na początku tego rozdziału, silna aktywacja pewnej okolicy mózgu woduje, na zasadzie indukcji ujemnej, hamowanie okolic sąsiedni a więc tw-orzy stan, który określamy jako silną koncenlraq'ę uwagi.

pośredniej.

(2)    Dynamika uwagi — związana z jej giętkością albo przerzutnoś-_ci₃ Dzięki dużej przcrzutności uwagi z łatwością przechodzimy od jednego źródła bodźców do innego albo od wykonywania jednej czynności'do innej. Osoby o dużej przcrzutności uwagi zdolne są do odbierania bardziej różnorodnych bodźców aniżeli osoby o małej prze-,_zUtności. U podłoża przcrzutności leży ruchliwość procesów

nerwowych.

(3)    Zakres uwagi — zwany również pojemnością uwagi. Mierzymy 2_{0 na} podstawie liczby elementów, jakie jednostka potrafi równocześnie _ująć jednym aktem uwagi. W istocie rzeczy, metody badania zakresu uwagi trudno odróżnić od metod badania zakresu pamięci bez

(4)    Wybiórczość albo selektywność uwagi — chodzi tu o zdolność do wyodrębniania pewnych cech, sygnałów’ i bodźców, występujących na szerszym, niezróżnicowanym tle. Jak była o tym mowa wcześniej (patrz: teoria Annę Treisman), wybiórczość uzależniona jest od stopnia złożoności bodźców. W przypadku prostych cech nic istnieją żadne ograniczenia wybiórczości, natomiast w przypadku cech złożonych albo przy odbieraniu złożonych sygnałów lub komunikatów wybiórczość jest znacznie niższa.

(5)    Stabilność uwagi — czyli stosunek natężenia mvagi do jej dynamiki, rozpatrywany w pewnym przedziale czasu. Osoby o dużej stabilności uwagi potrafią przez dłuższy czas koncentrować uwagę na pewnym obiekcie.

Cytowane przez Nosala badania wskazują, iż poszczególne właściwości uwagi są 2e sobą skorelowane, przy czym najwyraźniejsza korelacja występuje między zakresem a stabilnością uwagi oraz między jej zakresem a natężeniem. Osoby o dużym zakresie uwagi potrafią też przez dłuższy czas koncentrować się na pewnych bodźcach lub czynnościach, przy czym jest to koncentracja głęboka. Sugerowałoby to, że duży zakres uwagi jest taką zdolnością człowieka, która ułatwia znacznie funkcjonowanie w wielu różnych dziedzinach. Bodźce, które “ człowieka o małym zakresie uwagi spowodowałyby dekoncentrację, ^bo znajdują się poza tym zakresem — u człowieka o dużym zakresie -wag: dekoncentracji nie powodują, bo się w tym zakresie mieszczą. Cynika stąd, że zakres uwagi jest jedną z podstawowych właściwości umysłu człowieka. Znajomość tego zakresu pozwala zatem przewidywać sprawność innych procesów poznawczych.

Literatura zalecana

r,i‘^adsay * ^°nnan w książce Procesy przetwarzania informacji u człozcieka (PWN, q ⁶ v omawiają zjawiska uwagi wiążąc ją przede wszystkim z procesami pamięci, j/yginalnym wkładem tych autorów jest interpretacja uwagi jako procesu umoż-^‘ającogo strategiczne planowanie działania („model procesu aktywnej syn te-