0289

I

I

299

11.7. Ochrona wolności obywatelskich

Jest to wynikiem podpisania międzynarodowych konwencji (zwłaszcza Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1953 r.), poddania działania krajowego wymiaru sprawiedliwości jurysdykcji międzynarodowej (którą zapewnia powołany w 1959 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka), dokonania zmian konstytucji w zakresie katalogu i treści wolności i praw obywatelskich oraz utworzenia systemu instytucjonalnych gwarancji ich przestrzegania. Do tych ostatnich należą przede wszystkim trybunały konstytucyjne oraz organy wspomagające wymiar sprawiedliwości - takie jak rzecznik praw obywatelskich (ombudsman), rzecznik praw kobiet, dzieci, mniejszości narodowych itp. Na uwagę zasługuje zwłaszcza upowszechnienie praktyki powoływania rzeczników praw obywatelskich¹, choć w niektórych państwach, np. w Albanii, Czechach czy Słowacji, nastąpiło to dopiero pod koniec lat 90. lub na początku XXI w. Jest to tendencja ogólnoeuropejska; od 1995 r. działa, na mocy decyzji Parlamentu Europejskiego, euro-ombudsman, powołany do ujawniania nieprawidłowości (maladministration) w działaniach organów Unii². Oznacza to, żc mimo postępu w dziedzinie demokratyzacji i umacniania europejskich standardów demokratycznych, zagrożenie wolności obywatela przez działania władz publicznych pozostaje nadal realnym problemem politycznym, wymagającym zinstytucjonalizowanego przeciwdziałania.

Ochrona wolności i praw obywatelskich pozostaje w polu widzenia różnych instytucji sprawujących bądź wspomagających władzę sądowniczą. Należą do nich sądy (trybunały) konstytucyjne, sądy administracyjne, sprawujące kontrolę decyzji administracyjnych wydanych przez ogniwa administracji publicznej, sądy powszechne działające na zasadzie instancyjności oraz rzecznicy praw obywatelskich bądź praw mniejszości. Utworzenie w Europie Środkowej i Wschodniej tak szerokiej infrastruktury instytucjonalnej wynika niewątpliwie z doświadczeń przeszłości, którą charakteryzowało łamanie praw obywatelskich.

1

   Noszą oni różne nazwy. W Estonii powołuje się - na wzór Finlandii - Kanclerza Sprawiedliwości. Na Litwie dziaia Kontroler Sejmowy, w Chorwacji i Rumunii - Obrońca Ludu, w Słowacji - Publiczny Obrońca Praw, w Słowenii - Strażnik Praw Obywatelskich; w Czechach, na Węgrzech 1 w Polsce - Rzecznik Praw Obywatelskich; w Chorwacji - ombudsman. Zob. Ombudsmani krajowi. Zbiór regulacji prawnych, Warszawa 1998, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Por. też M. Krauzowicz, Parlamentarny rzecznik praw obywatelskich w Europie Środkowej - prawne podstawy funkcjonowania, w: T. Mołdawa (red.), Zagadnienia konstytucjonalizmu krajów Europy Środkowo-Wschodniej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2003, s. 147-173.

2

   Zob. www.euro-ombudsman.eu.lnt. O tym, że istnieje zapotrzebowanie na taką instytucję świadczy stale wzrastająca liczba skarg. O ile w 1995 r. było ich 298, o tyle w roku 1996 - 842; w 1997 -1181; w 1998 - 1372; w 1999 - 1577; w 2000 -1732, a w 2001 r. - 1834.