032 7

62 dydaktyka szkoły wyższej pu Technicznego i Szkolnictwa Wyższego. Do 1977 redaktorami czasopisma byli: Z. Kictlińska i C. Kupisiewicz, następnie redakcję objął F. Januszkiewicz. „D.Sz.W” zawiera następujące działy: studia i sprawozdania z badań, problemy i dyskusje, recenzje i bibliografie, informacje i kronikę.

dydaktyka szkoły wyższej (pedagogika szkoły wyższej), dyscyplina pedagogiczna rozwijająca się żywiej w 2 poł. XX w., jej przedmiotem jest kształcenie i wychowanie w uczelniach wyższych, stosowanie środków technicznych w procesie kształcenia i naukowa organizacja pracy. Szczególnie intensywnie rozwija się w Polsce, gl. w ośrodkach: warszawskim, poznańskim i krakowskim. Dysponuje dwoma czasopismami naukowymi: „Dydaktyką Szkoły Wyższej” i „Neodidagmata”.

dydaktyka wojskowa, dyscyplina pedagogiczna zajmująca się problemami kształcenia i wychowania w wojsku, rozwijająca się intensywnie w Polsce Ludowej. Zajmują się nią gł. wyższe uczelnie wojskowe, koncentrując uwagę na specyficznej dla każdej z nich dziedzinie kształcenia: polityczno-wychowawczego, technicznego, medycznego i strategicznego.

dydaktyka zawodowa (dydaktyka szkoły zawodowej, dydaktyka kształcenia zawodowego), dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniami nad kształceniem i wychowaniem w szkołach zawodowych różnych typów i szczebli, silnie powiązana z -* pedagogiką pracy. Badania w dziedzinie d.z. prowadzi przede wszystkim -• Instytut Kształcenia Zawodowego wraz z kilkoma ośrodkami krajowymi, które są z nim powiązane. Czasopismem przedmiotowym, koncentrującym się na problemach kształcenia zawodowego, jest „Szkoła Zawodowa”.

dyfcrencjacja [od łac. differentia — różnica], zróżnicowanie, podział jakiejś całości na różniące się między sobą składniki. W dydaktyce: zróżnicowanie jednolitego dla wszystkich uczniów planu nauczania na kilka odrębnych, zazwyczaj równoważnych kierunków.

dyktando (łac. dieto — dyktuję], ćwiczenie w pisaniu z pamięci lub ze słuchu, sprawdzające stopień opanowania przez ucznia mowy pisanej, a zwłaszcza ortografii.

dyplom [gr. diploma — arkusz złożony na pół]: 1) dokument, który stwierdza nadanie tytułu, np. na podstawie ukończenia jakiejś szkoły, lub określonych uprawnień; 2) dokument stwierdzając)’ zajęcie wysokiego miejsca w jakimś współzawodnictwie, wyróżnienie.

dyrektor szkoły, w Polsce dawniej tytuł nadawany przełożonym liceów ogólnokształcących i szkół zawodowych; od 1972 również tytuł służbowy kierowników szkół podstawowych i przedszkoli.

dyscyplina [łac. diseipUna — uczenie się]: 1) podporządkowanie się normom regulującym stosunki w danej zbiorowości: w ęodzinie, grupie uczniów-

dysonans poznawczy 63

skicj, klasie szkolne), organizacji; szczególną postać d. stanowi -* świadoma dyscyplina; 2) gałąź wiedzy.

dysertacja [diuerto — rozprawiam, dysputuję], praca naukowa, m in. napisana w celu uzyskania stopnia naukowego -* doktora łub -* doktora habilitowanego.

dyskryminacja [łac. diicrimino — rozróżniam], traktowanie pewnych grup ludzi lub pojedynczych osób jako mających mniejsze prawa od innych. W szkolnictwie dyskryminacja może mieć tło klasowe, religijne, rasowe, ekonomiczne. Szczególnym przejawem d. jest istnienie dualizmu szkolnego (-* szkoła jednolita).

dyskursywne myślenie [łac. discursus — omawianie], wywód oparty na przechodzeniu od jednego ogniwa do drugiego, myślenie logiczne złożone z szeregu logicznie powiązanych ze sobą ogniw, oparte na logicznej argumentacji, pełnym wyjaśnianiu i uzasadnianiu; d.m. przeciwstawia się zwykle myśleniu intuicyjnemu (-* intuicja) lub wnioskowaniu opartemu na doświadczeniu.

dyskusja [łac. discussio — roztrząsanie], wymiana zdań, które odbijają poglądy uczestników d. na dany temat, przy czym d. prawdziwą cechuje odmienność stanowisk, w połączeniu z próbą znalezienia stanowiska słusznego, nadającego się do przyjęcia przez obie strony. W dydaktyce d. uważa się często za -♦ metodę nauczania, stosowaną wiedy, gdy uczniow ie reprezentują znaczny stopień samodzielności w formułowaniu zagadnień, w jasnym przedsta-stawianiu własnych poglądów' i argumentów przemawiających za nimi oraz w rzeczowym przygotowaniu się do zagadnienia, które ma być przedmiotem d. Dobrze prowadzona dyskusja ma duże walory kształcące i wychowawcze: uczy głębszego rozumienia problemów, zajmowania stanowiska, operowania argumentami, a jednocześnie liczenia się ze zdaniem innych i uznawania ich argumentów, jeśli wydają się trafne, lepszego rozumienia innych oraz stabilizowania własnych przekonań i własnego poglądu na świat.

dysleksja [gr. dys — nie, leksis — wyraz, czytanie], zaburzenie w opanowywaniu umiejętności czytania, polegające na niemożności powiązania dźwięku z prawidłowo rozpoznaw*aną literą. D. wyraża się w' błędach wymowy trudniejszych wyrazów, w przemieszczaniu sylab, przekręcaniu słów. Skrajnym przykładem d. jest -• aleksja.

dysonans poznawczy, równoczesne przeżywanie dwu sprzecznych treści poznawczych; występuje np. wówczas, gdy uczeń był pewny, że otrzyma rozwiązanie takie i takie, a otrzymał całkiem inne lub gdy oczekiwał nagrody, a ominęło go nawet wyróżnienie. D.p. prowadzi do stanu nieprzyjemnego napięcia i wytwarza silne motywy skłaniające jednostkę ^o zmniejszenia lub usunięcia go. Często redukcja d.p. następuje przez zmianę przekonania; L. Fcstingcr stwierdził, że jeśli w momencie podejmowania decyzji występuje