034 6

4.3. Zmiana struktury w wyniku odkształcenia plastycznego na zimno

Decydujące znaczenie w procesie odkształcenia plastycznego na zimno posiada poślizg oraz bllżniakowanie mechaniczne. Poślizg sztywny, odpowiadający równoczesnemu przemieszczeniu części kryształu w jednej płaszczyźnie, jest równoważny z koniecznością przyłożenia naprężenia równego teoretycznej wytrzymałości kryształu na ścinanie. Z uwagi jednak na zdefektowanie rzeczywistej struktury krystalicznej materiałów technicznych poślizg sztywny praktycznie nie występuje. Dominujący udział w odkształceniu postaciowym metali i stopów posiada poślizg dyslokacyjny przebiegający przy współudziale dyslokacji przemieszczających się w płaszczyznach poślizgu wzdłuż określonych kierunków. W wyniku przemieszczania się dyslokacji orientacja krystalograficzna kryształu zostaje zachowana, natomiast na powierzchniach zewnętrznych kryształu pojawiają się uskoki odpowiadające wielokrotnościom wektora Burgersa dyslokacji ruchliwych, dochodzących do powierzchni kryształu. Schemat poślizgu sztywnego i dyslokacyjnego przedstawiono na rys. 4.2 i 4.3.

Odkształcenie plastyczne przez poślizg zachodzi w ściśle określonych płaszczyznach sieciowych, zwanych płaszczyznami poślizgu i wzdłuż uprzywilejowanych kierunków krystalograficznych kryształu. Efekty poślizgu można zauważyć na powierzchniach zewnętrznych materiału lub w kryształach na wytrawionych zgładach metalograficznych. Stosując odpowiednią metodykę badawczą można wykazać, że linie poślizgu są wynikiem przemieszczeń warstw kryształów w płaszczyznach poślizgu na odległości 20 do 500 średnic atomowych.

Jeżeli poślizg wzdłuż linii pierwotnych zostaje zahamowany, wówczas dalsze odkształcenie plastyczne powoduje powstanie nowych linii poślizgu. W wyniku takiego procesu na powierzchni kryształów tworzą się uskoki, będące efektem przemieszczeń części kryształu w płaszczyznach równoległych, położonych _w bliskiej odległości od siebie, zwanych pasmami poślizgu - rys. 4 4. Efekty poślizgu w postaci wąskich, równoległych ciemnych linii można obserwować również na zgładach trawionych - rys.4.5. Charakterystyczne płaszczyzny i kierunki poślizgu odpowiadające płaszczyznom i kierunkom najgęstszego ułożenia atomów w danej sieci tworzą dla określonej struktury krystalicznej systemy poślizgu. Systemy poślizgu dla typowych sieci krystalicznych

i		,	L A					k—.	»—■
		' 4	—		►	f	r ^1	f i

>—■ y~<'

_metali przedstawiono w tablicy 4.1.

Pha*2«yino P poił i tyj

Rys.4.2. Schemat odkształcenia kryształu w wyniku poślizgu sztywnego

a)

b)

p		i_,
		—4	H
				—
<	T"
					h-4	H		M	—

dl

^ys.4.3. Schemat odkształcenia dyslokacyjnego

kryształu w wyniku poślizgu

65