088 7

172 materializm funkcjonalny

przeciwstawny idealizmowi kierunek filozoficzny, który za podstawowe swoje założenie ontologiczne i tcoriopoznawcze przyjmuje tezę o matcrialności i poznawalności świata, tudzież o picrwotności materii i wtórnym charakterze : świadomości. Zgodnie z m.f. świadomość jest wytworem odpowiednio zorganizowanej materii, która jedynie ma byt realny. Ów byt realny (rzeczywistość) jest przedmiotem ludzkiego -* poznania dzięki wrażeniom, które są swoistym rodzajem więzi świadomości z rzeczywistością. Historia filozofii notuje różne odmiany m.f., m.in. rozwój materializmu mechanistyczncgo, zw. materializmem wulgarnym, który wszystkie procesy biologiczne i psychiczne sprowadzał do mechanicznych ruchów i wyjaśniał je za pomocą praw mechaniki. Kierunek ten został przezwyciężony przez -* materializm dialektyczny i -* materializm historyczny.

materializm funkcjonalny, teoria kształcenia oparta na idei harmonijnego łączenia treści i funkcji wiedzy w procesie kształcenia. M.f. przeciwstawia się jednostronnym teoriom wykształcenia, które faworyzują bądź treść (materializm dydaktyczny -* encyklopedyzm), bądź funkcjonowanie wiedzy w operacjach formalnych (-• formalizm dydaktyczny) lub w działaniu praktycznym (-* utylitaryzm). Według m.f. poznawanie rzeczywistości i gromadzenie wiedzy jest tylko jedną stroną procesu kształcenia, inną jest funkcjonowanie tej wiedzy w umyśle ucznia (studenta) i w jego działalności intelektualnej, a jeszcze inną w jego działalności praktycznej, obejmującej przekształcanie rzeczywistości.

materializm historyczny, oparta na materialistycznym pojmowaniu dziejów nauka o społeczeństwie i prawach jego rozwoju, stworzona przez K. Marksa i F. Engelsa. M.h., będąc zastosowaniem materializmu dialektycznego do analizy zjawisk społecznych, stanowi ogólną metodę badania procesów historyczno-społecznych. Całokształt rozwoju społeczeństw ludzkich rozpatruje m.h. jako proces dialektyczny, którego gł. bodźcem jest oddziaływanie człowieka na rzeczywistość w procesie pracy, prowadzące do rozwoju sil wytwórczych, a z kolei do zmiany sposobów produkcji. Przemiany te wywołują nieuchronnie zmianę sposobu życia i myślenia, jak również ustroju politycznego, ideologii i instytucji prawnych (nadbudowy), stając się przyczyną przechodzenia od jednej formacji ekonomiczno-społecznej do drugiej.- Ustalenie tych prawidłowości rozwoju społeczeństwa ludzkiego stało się podstawą naukowej interpretacji zjawisk społeczno-historycznych, a więc także zjawisk wychowania i oświaty-

matetyka [gr. mathein — uczyć się], nauka badająca działalność ucznia w toku uczenia się. Niektórzy pedagodzy przeciwstawiają m. pedagogice, która dotąd była na ogół nastawiona na badanie zachowań nauczyciela w procesie nauczania.

i

mentalizacja 173

Matiuszkin Aleksiej Michajłowicz (ur. 20 XII 1927), psycholog radziecki, pracownik naukowy Inst. Psychologii Akad. Nauk Pedagogicznych ZSRR; w tym instytucie uzyskał w 1961 stopień kandydata nauk; redaktor czasopisma „Nowyje isslcdowanija w psichołogii”. Zainteresowania naukowe M. obejmują psychologię myślenia i nauczania ze szczególnym uwzględnieniem nauczania problemowego. Główne prace: Problerrmyje ńtuacyi w myszle-rtii i obuć zenit (1972), Pstchołogiczeskije osnowy problcmnogo i programmtro-uannogo obuczenija, w: Problemnoje i programmirowannoje obuczenije (1973). matura [lac. maturus — dojrzały] -* egzamin dojrzałości, mechaniczne uczenie się, uczenie się dla samego tylko zapamiętania treści, bez jej należytego zrozumienia, zwykle uczenie się na pamięć, zw. popularnie w szkole „kuciem”.

mechanizmy obronne, specyficzne sposoby zachowania się człowieka w sytuacji trudnej; stanowiąc swoistą reakcję obronną na jakąś przeszkodę, różnią się jednak od takich reakcji, jak agresja czy ucieczka, przyjmują bowiem na ogół post3Ć operacji symbolicznych, gdy agresja czy ucieczka są działaniami zewnętrznymi, wykonywanymi w celu zmienienia sytuacji frustracyjnej. Celem m.o. jest zarówno zmniejszenie poczucia osobistego zagrożenia, jak umocnienie poczucia własnej wartości. Psycholodzy wyróżniają następujące rodzaje m.o.: 1) racjonalizacja, czyli próba usprawiedliwienia przed sobą własnego zachowania za pomocą jakichś osobliwych racji — po działaniu niezgodnym z własnymi zasadami; 2) projekcja (rzutowanie), czyli doszukiwanie się u innych tych cech i braków, których ktoś nie akceptuje u siebie; 3) represja (wypieranie), tj. eliminowanie ze świadomości tych myśli, które wywołują -• niepokój; 4) substytucja, czyli podejmowanie zamiast działań, którym grozi niepowodzenie, jakichś działań zastępczych, łatwiejszych w realizacji; 5) reakcja upozorowana, tj. reakcja przeciwna w stosunku do uczuć żywionych w^fobec danej osoby lub sytuacji, np. gdy pracownik jest przesadnie uprzejmy wobec szefa, którego nienawidzi.

mediana (wartość środkowa) (lac. medius — środkowy], wartość zajmująca środkow-ą pozycję w uporządkowanym wg wielkości szeregu jakichś danych, np. wyników testu uzyskanych przez uczniów danej klasy. Gdy liczba danych jest parzysta, m. staje się średnia wartość dwu liczb środkowych.

melancholik [gr.], jeden z 4 typów -* temperamentu wyróżnionych przez Hipokratesa: człowiek o łagodnym usposobieniu, słabo reagujący uczuciowo, mało aktywny i nie dość wytrwały. W typologii Pawłowa: człowiek o słabym typie układu nerwowego.

mentalizacja [łac. mens — umysł], włączenie świadomości do działania wykonywanego na poły automatycznie, połączone z próbą jego przeanalizowania i zmodyfikowania. Przykładem m. może być uświadomienie sobie problemu błędu ortograficznego przez dziecko piszące do tego czasu mechanicznie.