80518

RACJONALIZM - IRRACJONALIZM

Racjonalizm - kierunek filozoficzny przeciwny empiryzmowi przyznający rozumowi główną rolę w procesie poznania, negujący rolę doświadczenia i siły poznawczej uczucia. Kult intelektu, nauk przyrodniczych i matematycznych. Odrzuca objawienia, przeczucia, jasnowidztwo. Poznanie naukowe musi być komunikowalne (dla innych dostępne) i intersubiektywne (kontrolowane) - jego treść jest dostępna każdemu, kto będzie chciał zweryfikować wynik. Irracjonalizm zarzuca racjonalizmowi abstrakcyjność i schematyczność. Do mułu zaliczali się mistycy, święci... Oponentem racjonalizmu był Bergson.

TRANSCENDENCJA - GRANICE POZNANIA

Zagadnienie bada czy podmiot poznający może w akcie poznania wyjść poza siebie, przekroczyć własne granice i poznać cokolwiek, co nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym. Episteniologiczni realiści immanentni twierdzą, że może. Episteniologiczni idealiści immanentni mówią, że nie. Problem jest dwojako rozumiany:

x 1). Przedmiotem transcendentnym (zewnętrznym) jest każdy przedmiot, który jest jego przeżyciem psychicznym. Przeżycia takie nazywa się przeżyciami immanentnymi.

x 2). Przedmiotem transcendentnym jest przedmiot, który istnieje naprawdę, w przeciwieństwie do przedmiotów tylko pomyślanych. Rzeczywistość prawdziwa (świat bytów transcendentnych) jest niepoznawalna.

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM IMMANENTNY

Poznanie ograniczone jest tylko do treści naszych zmysłów' George Berkeley uznaje formy poznania wykraczające poza przeżycia psychiczne - poznanie własnej duszy i innych duchów David Hunie poznanie utożsamia ze spostrzeżeniami wewnętrznymi, za pomocą których zdobywamy samowiedze o istocie naszych przeżyć psychicznych (o sobie i własnej duszy). W doświadczeniu wewnętrznym dane są nam jedynie przeżycia psychiczne - nic wychodzimy poza sferę immanentną.

Spostrzeżenie i jego przedmiot. Wg. Berkeley’a stosunek między podmiotem poznającym a przedmiotem spostrzeżenia polega na tym, że przedmiot staje się treścią świadomości, czyli przeżyciem psychicznym. Pogląd ten krytykuje realizm epistemologiezny. Jego zdaniem przedmiot poznania w chwili, gdy poznaje go podmiot wchodzi w ten podmiot i staje się jego przeżyciem. Podmiot nie zachowuje się biernie -przyjmuje przedmiot do swego umysłu i spostrzega go.

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM TRANSCENDENTALNY

Umysł nie może poznać świata istniejącego od niego niezależnie (świata rzeczy), jest skazany na obcowanie tylko z własnymi konstrukcjami. Jednak sądy wydawane na podstawie doświadczenia nie muszą być fałszywe. Wg. teorii poznania Kanta obiekty potwierdzone przez doświadczenie to fenomeny. Nie istnieją w rzeczywistości, lecz są jedynie konstrukcjami naszego umysłu. Świat rzeczy samych w sobie to niepoznawalne noumeny -nie mamy do nich dostępu. W konstytuowaniu się przedmiotu spostrzeżenia mają udział formy przestrzcnno-czasow'e i pojęcia, tzw. kategorie

REALIZM

Przedmioty dane w doświadczeniu istnieją rzeczywiście, wiara rzeczywiste, niezależne od podmiotu istnienie świata. Krytykuje używane pizez idealizm terminy, np. „rzeczywistość istniejąca niezależnie od umysłu" Nie są dostatecznie wyjaśnione i dlatego są bez znaczenia.