1 1412

Australia

rębie zwietrzelin piaszczystych występują twarde poziomy i skorupy krzemionkowe. Żyzne ezerwonoziemy (NitisoLs) rozwinięte na zwieozelinach bazaltów są zajmowane pod urodzajne pastwiska. Równiny i kotliny aluwialno-limniczne występujące po zach. stronie gór austral. są wysłane glinami montmorillonitowymi. U twoi)' te przy zmianie wilgotności pęcznieją i kurczą się, co w panujących tam hydrotermicznych warunkach sawann trawiastych sprzyja formow'aniu się gleb ze specyficzną mikrorzeźbą powierzchni, zw. gilgaj. Związane z tymi obszarami żyzne wertisole (Vertisols) są użytkowane gl. jako nawadniane grunty ome. Silnie węglanowe gleby szarobrązowe (Calcisols) wykształcone na py-łow'o-piaszczystych osadach aluwialnych niz. Murray wykazują oznaki solońcowatości. Na niz. Nullarbor pólpustynne gleby czerwonobure (Gipsisols), zawierające poza chlorkami i siarczanami także rwarde poziomy wapienne, są użytkowane jako pa-snwiska owiec. O lokalnych odmianach gleb pustynnych (Areno-sols) w A. decyduje różny stopień uchowania się starych zwietrzelin. Poza piaskami kwarcowo-żelazistymi powszechne są tam powierzchnie oktyte pancerzami krzemionkowymi i żelazistymi oraz gruzow'0-kamienistymi produktami ich rozpadu. Wielką Pustynię Piaszczystą, pustynię Tanami i częściowe Pustynię Wiktorii pokrywają równoleżnikowe wały wydm. Na Pustyni Gibsona dominuje materiał kamienisto-żwirowy, a równinę aluwialną w okolicy jez. Eyre pokrywają piaski kwarcowe.

Soif Map oj the World, Pads 1978; Soi/ Map oj fhe Worki, fto-ised Ugcnd, Romę 1990.

Bogumił Wicik

Świat roślinny. Flora A. jest średnio liczna (ok. 13 tys. gat.), z powedu długotrwałej izolacji geogr. zawiera 75 % gat. endemicznych; najwięcej endemitów występuje wśród eukaliptusów' (750 gat.) i akacji (450 gat.). A. wraz z Tasmanią tworzą odrębne państwo roślinne (Australis); większość kontynentu pokrywają formacje roślinne typowe dla klimatów' suchych i gorących; najsuchsze obszary są położone w centrum kontynentu; pustynny charakter mają obszary o podłożu piaszczystym, uformowanym w grzędy, na których wierzchołkach rośnie twrardolistna tnwva Zygochloa paradoxa, tworząca zwarte kępy i utrwalająca ruchome piaski. Półpustynie charakteryzuje wstępowanie slonorośli i niskich, kolczastych zbiorowisk krzewiastych (zw. scrub); w pd. części kontynentu rworzą je gł. krzewiaste eukaliptusy (mallee--scrub), a w centrum A. — niskie akacje z domieszką kazuaryn (mulga-scrub); ku północy półpustynie przechodzą w stepy rwar-dolistnych traw z dominacją Triodw basedowir, dalej na północ występują sawanny trawiaste z gat. z rodzaju Astrebla i in. urawami lub z drzewiastymi i krzewiastymi eukaliptusami, akacjami i ka-zuarynami; czasem na sawannach rośnie zawleczona do A. opun-cja. Lasy' monsunowe zajmują obszary na północy' i częściowo na wschodzie kontynentu; dominują w' nich eukaliptusy zrzucające liście w porze suchej. Strefa wybrzeży na południu i pd. zachodzie jest porośnięta przez zimozielone, cwardolistne zarośla eukaliptusów i akacji; wsch. część A., zwi. phv. Jork, pozostająca w zasięgu dużych opadów, charakteryzuje się obecnością wilgotnych lasów równikowych i podzwrotnikowych z palmami, pan-danami, figowcami, lianami i epifitami; na wybrzeżach występują namorzyny. Na południu w górach rosną lasy araukarii i notofa-gusów; górną granicę lasu w Alpach Australijskich stanowią zarośla niskich krzewiastych eukaliptusów'; najwyższe partie gór pokrywa roślinność twardolistnych, kępowych traw (tussock). Wielki wpływ na szatę roślinną A. ma działalność człowieka — wyrąb lasów, wypalanie zarośli pod pastwiska i uprawy oraz zawleczenie licznych roślin, które, jak opuncja, szy'bko opanowały kontynent i stały się w'ażnym problemem gospodarczym.

Anna Kozłowska

Świat zwierzęcy. Pod względem zoogeograficznym A. wcaz z Tasmanią i Nową Gwineą stanowią krainę austral. (wg innych należą do dzielnicy -> australijskiej), o swoistej faunie, która wytworzyła się wskutek wczesnego odizolowania A. od innych kontynentów-. Stosunkowo uboga pierwotna fauna ssaków A. jest złożona niemal wyłącznie z torbaczy i stekowców oraz nietoperzy’ i nielicznych gryzoni (z endemicznym gat. bobroszczura); ok. 40 tys. lat temu wymarła większość żyjących w A. dużych ptaków' i ssaków (np. diprotodon); psa dingo przywiozły' ludy pierwotne ok. 3 tys. lat temu; najbardziej charakterystycznym elementem

Australia. Koala

fot. A. Guranowskf

fauny A. jest 47 różnych gat. kangurów; najmniejsze z nich w'ażą ok. 1,5 kg, największe ok. 90 kg, żyją w lasach różnego typu, w górach, na sawannach, stepach i półpustyniach, na ziemi, na skalach, a nawet w koronach drzew'; w różnych typach środowisk można też spotkać kolczatkę — stekowca odżywiającego się ter-mitami, a także zwierzęta sprowadzone przez Europejczyków flis, wróbel, zięba, szpak). Występowanie większości zwierząt jest związane z określonymi strefami kfimatyczno-roślinnymi: 1) w równikowych lasach na północy kraju żyją kangury nadrzewne, kazuar, liczne papugi, m.in. wiele gat. kakadu, rajskie ptaki, altanniki, w wodach krokodyle i ryba dwudyszna — rogoząh;

2) w lasach wsch. wybrzeża — kangur olbrzymi, wombat, mrów'-kojad workowaty, pałanka kuzu, loiopałanki, w lasach eukaliptusowych — koala, nad wodami — dziobak (stekowiec), spośród ptaków' liczne są papugi, olbrzymi zimorodek kukabura, lirogon, nogale; 3) na sawannach i stepach zamieszkuje kangur rudy, kret workowaty', emu, wielkie stada papużek falistych, a z eur. zwierząt domowych (sprowadzonych w poi. XIX w.) żyją na swobodzie zdziczałe króliki, kozy’, osły', konie, świnie oraz wielbłądy jednogarbne (dromadery'); 4) na Tasmanii zachował się jeszcze diabeł tasmański, a do niedawna żył również wilk workowaty; obydwa gat. zamieszkiwały' także A., ale przypuszczalnie wyniszczył je pies dingo. W A. żyją również płazy', gady, m.in. liczne Australia, węże (w tym najbardziej w A. jadowity' — tajpan), bardzo liczne Kangury szare warany i in. jaszczurki. Spośród owadów liczne są straszyki, mod- ^w Alpach liszki, tetmity'.    Australijskich

Tomasz Umiński foł. A. Guranowaki

484