10025

x< wsi i.r

nrzNbNsza z Niemiec ukorzeniającego się w polską . warszawską, mógłby być opisywany jako literacki pierwow Mincla-seniora. W powieści W olskiego dokonywała się _w ^/,^0r chu zapoczątkowanym przez Korzeniowskiego literacka noty! litacja plebsu warszawskiego.

Obraz W arszawy, jaki wyłania się ze szkiców i obrazków oraz wspomnianych pow ieści, ma wymowę polemiczną w _St₀. sunku do zadawnionych w naszej literaturze szlacheckich przekonań o wyższości wsi nad miastem / pizckonań tych w czasach romantyzmu nieraz pi/emics/anych z sarkazmem wobec zurbanizowanego ..kramarstwa i zdchumanizowancj ..industrii". wywodziły się liczne wizje miast jako enklaw zepsucia moralnego i schorzenia obyczajów, jako przestrzeni obcej i wrogiej sielskiemu dziedzictwu duchowemu Polaków, ich słowiańskiej tradycji i ich zżyciu się z naturą. Iakic wizje można bez trudu znaleźć w gawędach szlacheckich, w niejednej powieści Kraszewskiego, także w licznych powieściach pozytywistycznych.

W twórczości Prusa, w Lalce także, odzywa się czasem nostalgia za ..wsią spokojną, wsią wesołą *. Ale autor Lalki wie. że choć na polskiej prowincji przytrafiają się wiejskie utopie. to przecież przestrzenią prawdziwie nowożytnej historii stały się miasta. W Paryżu, a nie na francuskiej prowincji, wyznacza się kierunki cywilizacji; w Warszawie, a nie w' Za-sław ku, znajduje się centrum polskich problemów dzisiejszych * jutrzejszych. Na zasławskim partykularzu dobrze, wypoczywa się po warszawskim i paryskim rwetesie, ale prawdziwie doniosłe rozstrzygnięcia dziejowe nie w Zasławku zapadają.

porównaniu z Warszawą Korzeniowskiego i Wolskiego jest Warszawa Prusa dużo posażniejsza w klimat miejski, bogatsza w nastroje, ludźmi rojna, a przede wszystkim o wiele konkretniejsza, fanatyk konkretności — Prus miał się za takiego nigdy nie lokalizuje zdarzeń „gdzieś w mieście"; za każdym razem czytelnik zorientowany w geografii warszaw-

WARSZAWA

XCI

skicj wic. dokąd i którędy bohaterowie Lalki idą lub \m\a Środkiem tej Warszawy jest Krakowskie Przedmieście w no bliżu pomnika Kopernika (tu jest sklep Wokulskiego tu mieszka on sam i Rzecki), ale dużo w niej Starego Miasta (to rejon dzieciństwa i młodości Rzeckiego), dużo „strony" Alei Ujazdowskich (tutaj mieszkają Łęccy, hrabina Karolowa i książę). Łazienek i Ogrodu Botanicznego, niemało strony" Alei Jerozolimskich (blisko stąd do kamienicy nabytej przez Wokulskiego), sporo okolic Teatru Wielkiego i Sadu Okręgowego przy Miodowej. Są ówczesne obrzeża miasta: Saska Kępa. Pola Mokotowskie, Bielany...

Społeczna topografia Warszawy imponuje rozmaitością i malownic/ością. Na planie pierwszym jest Warszawa mieszczańska Warszawa sklepów. To nic tylko „firma J. Mincel i S. Wokulski". To również Warszawa rzeczywiście istniejących wtedy magazynów, jadłodajni, kawiarni, winiarni, kwiaciarni ild. Nazwiska: Hozer, Rcsler. Szolc (Scholtz), Lesser, Nowicki, Lesisz, l ukier, Bardet to prawdziwa, nie fikcyjna rzeczywistość ówczesnego mieszczaństwa Warszawy. Tuż obok znajduje się Warszawa arystokracji: zamożnych pałaców. luksusowych mieszkań, eleganckich powozów, złota i blichtru „wielkiego świata". Osobną uwagę poświęca pisarz Lalki Warszawie żydowskiej, wylewającej się ku Krakowskiemu Przedmieściu z getta w okolicach Elektoralnej (tu jest „kantor wekslu" starego Szlangbauma) i Nalewek. Istnieje w Lalce Warszawa inteligencji miasto niewdzięcznej pracy umysłowej: Warszawa Ochockiego i Szumana, Warszawa „gazeciarzy" (padają nazwiska Szymanowskiego, Keniga, Sulic-kiego). Warszawa studentów: i z czasów młodości Wokulskiego w Szkole Głównej, i tych, którzy obecnie wśród błaznowania i biedowania trudnią się wraz / subiektem Klejnem konspiracją socjalistyczną. Jest wreszcie Powiśle, gdzie mieszka woźnica Wysocki i gdzie w przeraźliwej nędzy lęgnie się występek.