100 3

. u li/rc ir jest /.Mi/.one do znac/cnia, jakie ma ono w |. / \ I 11 potocznym, i okres l.i powolność, ot lęzalośc, rulyniersl wo, skomplikownini pi ot cdiuę, niedostoso wame urzędów publicznych tlo potrzeb ludności, pasożytnielwo, bezużylec/ no.se. Odpowiada lo pojęciu „dysfunkcji” biurokrai ji. lej krytyka koncentruje n, na negatywnych aspektach. W związku z tym przy analizie krytycznej istnie jącego stanu administracji publicznej przeciwstawia się „prawdziwą biuro krację” „pseudobiurokracji”. Jeśli chodzi o pierwsze znaczenie, to często jest jeszcze stosowane przy rozpatrywaniu problemu swoistych dla administracji państwowej procedur biurokratycznych. Drugie znaczenie pojawia się wtedy, gdy przedmiotem analizy jest aspekt polityczny administracji czy politycznej racjonalności administracji jako struktury hierarchicznej władzy państwowej W trzecim znaczeniu analiza koncentruje się na negatywnych skutkach systemu biurokratycznego dla postulowanych zmian stosunków społecznych, rozwoju postaw obywatelskich czy realizacji praw człowieka.

W literaturze dotyczącej biurokracji przewijają się dwa punkty widzenia. Pierwszy ujmuje biurokrację jako narzędzie lub mechanizm stworzone do wy pełniania jakichś celów czy zadań. Jest ona rozpatrywana jako wzór racjonal uości, sprawnego działania i zapewniania usług. W drugim widzi się w biuro kracji podstawowy instrument władzy, sprawowania kontroli i nadzoru nad ludźmi oraz różnymi dziedzinami życia społecznego. W analizie administracji publicznej te dwa punkty widzenia schodzą się.

We współczesnej krytyce zjawiska biurokracji nie zawsze odróżnia się te lóżne znaczenia. Charakterystyczną jej cechą jest to, że kluczowy jest w niej problem władzy politycznej we współczesnym świecie czy też w świecie współ czesnego człowieka uwikłanego całkowicie w sprzeczności nowoczesnej cywi lizacji. Tam, gdzie jest problem władzy, tam jest też problem ujarzmienia jed uostki ludzkiej, a tam, gdzie jest w szczególności problem władzy politycz nej, lam jest problem wolności politycznej i praw obywatelskich. Przy tym, jak to zauważył Luhmann (1994, s. 115) „polityczna krytyka biurokracji dotyczy zjawiska, które sama polityka wykreowała, którego sama chciała i które sama almmije”. W krytyce tej zawiera się samokrytyka demokracji i w ogóle no woezesnej racjonalności politycznej. Przejawem tego może być postmoder u izm ze swoją filozofią dekonstrukcji skierowanej przeciwko temu, co stano w i istotę biurokracji jako „organizacji racjonalnej”, a mianowicie zasadzie jedni i całości.

Zainteresowanie zjawiskiem biurokracji wiąże się z faktem, że państwo współczesne zwielokrotnia swe funkcje, a tym samym wzrasta zależność obywateli od państwa. Niewątpliwie wraz z tym powstaje też zależność państwa od postaw obywateli. Nikt dziś nie żyje i żyć nie może poza państwem. Człowiek ••potyka się z państwem zazwyczaj przez administrację, która została określo na terminem „biurokracji”. Dziś dyskusja o biurokracji i biurokratyzacji często pojawili M», v kontekście ingerencji państwa w stosunki ckonomic/nc ora/ państwowi ) polityki socjalnej.

W teorii politycznej problem administracji publicznej jest rozpatrywany przez pryzmat państwa i władzy, demokracji i wolności, praw człowieka i sprawiedliwości. W tym też znaczeniu pojawia się on jako przedmiot krytyki biurokracji. Biurokracja i administracja pojawiają się często jako synonimy. Gdy ta krytyka jest prowadzona na gruncie analizy polityki, stosunków politycz nych, instytucji i struktury władzy, funkcji systemu politycznego, konstytucji i porządku prawnego, uprawnień i zobowiązań członków społeczeństwa, dycho tomii prywatne — publiczne, społeczne — polityczne, partykularne — ogólne, legalne — nielegalne, formalne — nieformalne, sprawiedliwe —niesprawiedliwe, demokratyczne — niedemokratyczne, terminy „administracja” i „biurokracja” odnoszą się do państwa jako rządu w szerokim tego słowa znaczeniu, czy też do prawnie uporządkowanych aparatów władzy państwowej. Administracja publiczna ujmowana jako centralny element systemu politycznego jest archilek turą władzy obejmującej swym zasięgiem to, co indywidualne, i to, co ogólne, związane z interesami poszczególnych jednostek, jak i dotyczące spraw c/lo wieka zbiorowego, czyli interesu publicznego. W świadomości rządzonych i< I* tyfikuje się jako coś innego, zewnętrznego. Jest ona personifikowana. Jawi z reguły jako stosunek władzy oparty na przeciwstawieniu ego oliei im — oni.

Krytyka biurokracji jest faktem politycznym i jest prowadzona / ro/nyi h pozycji ideologicznych i społecznych. Funkcjonowanie administracji im i\ 11 < • zależy od czysto technicznych reguł, ale jest uwikłane w grę różnych pi/* ■ iw stawnych interesów, które dążą do zapewnienia sobie wsparcia ze •.trony u lad/ publicznych. Styk polityki i ekonomii jest najbardziej bezpośredni na tym poziomie władzy wykonawczej. Związany z tym jest problem korupt ji. Islm\ stanowi dziś jeden z podstawowych czynników kryzysu demokracji. Negatyw n\ stosunek obywateli wobec polityki i administracji publicznej jest w /mu /nym stopniu kształtowany przez niemożność rozwiązania tej kwestii.

Mamy tu więc do czynienia z samokrytyką polityki. Podział na spnli czeństwo i organizację jest efektem roli prawa i pieniądza. Prawo nie sprowadza się do funkcji dyscyplinujących, a pieniądz do funkcji dystrybucyjnych. Biuro kracja oparta na tych dwóch mediach nie napotyka żadnych ograniczeń na drodze wzrostu. Z powodu przeciążenia swych funkcji wypełnia coraz gorzej zadania. Powstaje więc problem, czy dalsza racjonalizacja może to zmienić. Poza tym w rzeczywistości społecznej istnieje wiele zadań publicznych, kin re chociaż nie mogą być rozwiązane bez prawa i pieniądza, to jednak wy ma gają czegoś, co przekracza możliwości tych mediów. Chodzi o takie zadania, które wymagają współpracy ludności z biurokracją, które „przetwarzają ludzi”, służą przystosowaniu ich do wymogów zmieniającego się otoczenia społecznego