100�60

i

Młoda Polska

Pan profesor Nietzsche zapomniał o całej tradycji i kulturze, która tysiące wieków po. trzebowała, by sumienie wytworzyć.

(Po drodze, Lwów 1923, s. 30)

Etyk Falk staje się karykaturą nadczłowieka, odbijając w krzywym zwierciadle główne idee niemieckiego filozofa: negację moralności oraz koncepcję „woli mocy", która tu zrównana została z instynktem zbrodni.

W powieści tej Przybyszewski prowadzi dialog także z innymi teoriami epoki: z naturalistycznym i schopenhauerowskim determinizmem, które skazują bohatera na rolę narzędzia jakiejś wyższej instancji; z logiką chrześcijańsko-burżu-azyjnych dogmatów, które wyszydza parodiując Nietzschego i socjalistów; zwła-snymi koncepcjami artysty-geniusza, który jawi się tu jako człowiek o „chorym mózgu”, pożeranym przez obłęd i wreszcie z własną koncepcją androgynicznej miłości, która poddana zostaje falsyfikacji. Iza rozpoznana zostaje przez Falka jako „androgyniczna połówka”, ale jej przynależność do poprzedniego mężczyzny (Mikity) podświadomie uruchamia łańcuch zdrad i kłamstw, przynoszący w rezultacie klęskę bohatera. Przybyszewski, wbrew opinii polskiej krytyki, uważa! swą powieść za niezwykle moralną. I z tym stwierdzeniem należy się zgodzić, zaznaczając równocześnie, że utwór ten reprezentuje dość osobliwy typ „moralistyki negatywnej”, która poprzez odgrywanie wielopiętrowej maskarady nie tak łatwo daje się rozpoznać na „pierwszy rzut” czytającego oka.

Stanisław Przybyszewski

SYNAGOGA SZATANA i

PRZYCZYNEK DO PSYCHOLOGII CZAROWNICY

g Stanisław Przybyszewski, Synagoga szatana. Przyczynek do psychologii czarownicy, Warszawa 1902. Strona tytułowa. (Kraków, Biblioteka Jagiellońska)

g Stanisław Przybyszewski, Dzi szatana, Lwów 1899. Strona tyti wa. (Kraków, Biblioteka Jagiell ska)

Podobna niejednoznac skiego, Dzieci szatana (1 zarysowany już w Homi schem i Maxem Stirnere tafizyką płci. Powieść tę na (Die Synagogę des S nych nie ukazała się za i go niemieckiego znawcę tach 80. XX wieku). W epoki inną drogą niż N do pomocy Szatana. O jako zasadę bytu istnie stwem ducha i królestw Boga od odpowiedział) bóg, powiada Przybysz

-40-