Przekształcając powyższe równanie, możemy otrzymać formułę określającą wielkość depozytów na żądanie, wyrażoną równaniem:
D = -
D
D =
k + rd + r,md + rrt 1
Wracając do wzoru na podaż pieniądza M = G+D oraz wykorzystując wcześniej podaną relację struktuiy podaży pieniądza (k), można równanie to zapisać jako:
M = k-D+D,
M = D-(k +1),
k+rd+ r>HHt +ri'1
k +1
k + rd + r,Md + rrt
M = --^/C -1.)-B,
B.
M =
Warto zauważyć, że o podaży pieniądza decyduje bank centralny, ponieważ wpływa na wysokość stóp rezerw obowiązkowych (r(l i r,) oraz na wielkość bazy monetarnej (B). Należy podkreślić, że niektóre rozwiązania instytucjonalne stoją w sprzeczności z możliwością kontroli bazy monetarnej kreowanej przez bank centralny. Szczególną rolę odgrywają tu dwa instrumenty, tj. kurs walutowy i zasady finansowania deficytu budżetu państwa. Bank centralny w celu utrzymania kursu waluty musi interweniować na rynku walutowym. W praktyce oznacza to, że przy napływie dewiz z zagranicy musi je skupować, kreując dodatkowy pieniądz banku centralnego. W sytuacji odpływu dewiz mamy sytuację odwrotną (baza monetarna maleje). Podobna sytuacja występuje przy kredytowaniu przez bank centralny budżetu państwa. Wówczas bank centralny, zakupując skarbowe papiery wartościowe, doprowadza do zwiększenia bazy monetarnej. W obu tych sytuacjach kształtowanie się pieniądza banku centralnego odbywa się poza jego statutową kontrolą.
Na zakończenie tych rozważań przedstawiamy mechanizm kreacji pieniądza przez kredyt. Wyobraźmy sobie, że wszystkie banki komercyjne stanowią system naczyń połączonych. Przyjmują one depozyty, które określamy jako pierwotne. Po odprowadzeniu od nich rezerw obowiązkowych i rezerw nadobowiązkowych, a więc w zmniejszonej wielkości wracają one do obiegu w wyniku umów kredytowych. Następnie kredytobiorcy, spłacając zaciągnięte kredyty, tworzą depozyty wtórne. Od nich banki komercyjne odprowadzają rezerwy nadobowiązkowe, a pomniejszone o nie depozyty wtórne są desygnowane do obiegu w wyniku zawierania kolejnych umów kredytowych. Ten proces będzie trwał tak długo, aż cały depozyt pierwotny znajdzie się na rachunkach rezerw obowiązkowych i rezerw nieobowiązkowych w banku centralnym. Wielkość wtórnej kreacji pieniądza możemy ustalić jako iloczyn kwoty depozytu pierwotnego i mnożnika kreacji. Mnożnik kreacji jest odwrotnością wskaźnika rezerwy obowiązkowej i rezerwy nadobowiązkowej. Na przykład, jeżeli wskaźnik rezerwy obowiązkowej i nadobowiązkowej wynosi 7% (7/100), to mnożnik kreacji wyniesie 100/7, czyli 14,28. Jeżeli depozyt pierwotny będzie wynosił 100 000 zl, a wskaźnik rezerwy obowiązkowej 5% oraz nadobowiązkowej 2%, to łączna kwota depozytów wynosić będzie 1 428 000 zł, z czego 99 960 zł trafi na rachunki rezerw obowiązkowych i nadobowiązkowych, a 1 328 040 zl znajdzie się w obiegu w wyniku udzielonych i spłaconych kredytów. Zaprezentowany proces kreowania pieniądza przez kredyt w tabeli 2.1.
Tabela 2.1. Kreacja pieniÄ…dza przez kredyt
Wartość depozytu (zl) |
Rezerwa | |||
Rodzaj depozytu |
obowiÄ…zkowÄ… (5%) |
nadobowiÄ…zkowa (2%) |
Kredyt (zl) | |
Pierwotny |
100 000 |
5 000 |
2 000 |
93 000 |
Wtórny 1 |
93 000 |
4 650 |
1 860 |
86 490 |
Wtórny 2 |
86 490 |
4 325 |
1730 |
80 435 |
Wtórny 3 |
80 435 |
4 022 |
1 609 |
74 804 |
Wtórny 4 |
74 804 |
3 740 |
1 496 |
69 568 |
Wtórny 5 |
69 568 |
3 478 |
1 321 |
64 699 |
Wtórny 6 |
64 699 |
3 235 |
1 294 |
60 170 |
Razem |
1 428 000 |
71 400 |
28 560 |
1 328 040 |
Źródło: obliczenia własne.
Określenie wielkości i struktury podaży pieniądza jest ważną kwestią rozważaną w teorii ekonomii i finansów. Podaż pieniądza jest ważna dla gospodarki i powinna mieć takie rozmiary, aby nie było go w nadmiarze w stosunku do ilości towarów i usług. Przewaga ilości pieniądza nad ilością dóbr i usług prowadzi do wystąpienia zjawisk inflacyjnych. Z kolei nadmiar towarów i usług w stosunku do ilości pieniądza prowadzi do zjawisk deflacyjnych. Sytuacja deflacyjna wynikająca z niedoboru pieniądza utrudnia rozwój gospodarki ze względu na utrudniony do niego dostęp przedsiębiorców i inwestorów. Sformułowanie tych zaleceń jest stosunkowo proste. Problem tkwi w tym, aby w ujęciu sumarycznym określić rozmiary podaży pieniądza. Zagadnienia wielkości podaży pieniądza są przedmiotem teorii finansów. Zanim zostaną przedstawione teorie związane z tym zagadnieniem, przyjmijmy za S. Owsiakiem definicję podaży pieniądza1. Otóż,
S. Owsiak, Podstawy nauki..., op.cit., s. 86.