100220111004

XVIII środowisko arystokratyczno-ziemiańskie

skiego feudalizmu, skomplikowany nie mniej zabagn^ nymi stosunkami prawnymi w państwie carów, przy <f_WQ istej (polskiej i rosyjskiej) procedurze — sprzyjał drapieżcom i krętaczom różnego kalibru. Palestra była też j_e. dynym niemal zawodem nie przynoszącym ujmy pojęciom stanowym szlachty. Zresztą nie praca stanowiła istotę tęgo zawodu. Tę wykonywali aplikanci, drobiazg szlachecki aspirujący do kawałka chleba czy krescytywy w mętnych interesach na drodze do upragnionego folwarku i chłopów.

Zdarzały się śród palestry, jak i w całej klasie, jednostki wybitne i nieskazitelne, ożywione obywatelskim duchem i oświecone, ale w niewielkim stopniu modyfikowało to obraz środowiska arystokratyczno-ziemiańskiego skupiającego się w Wilnie.

Szlachta zasiedziała na prowincji różniła się niekiedy patriarohalizmem, ale był to przeważnie „patriarchalizm głupstwa”. Zacofana umysłowo i kulturalnie, zapatrzona w arystokrację i wodzona na pasku przez kler, oporny wobec kultury laickiej i strzegący pozycji osiągniętej w warunkach feudalnych, tworzyła na ziemiach łitewsko--ruskich rezerwat obskurantyzmu zgoła saskiego, bo w nim i niewygasły kult dla jezuitów poczesne zajmował miejsce. A zakon właśnie, przetrwawszy na terenie Rosji, sięgał obecnie ponownie po „rząd dusz”.

Chylącą się do upadku Rzeczpospolitą określono trafnie jako rzeszę folwiarków-państewek szlacheckich. W tym kierunku bowiem zmierzał proces rozpadu, któremu w dramatycznych okolicznościach politycznych nie zdołała położyć kresu wytężona działalność reformatorów. Istota tego procesu Sięgała głęboko w świadomość klasy panującej. Specyficzne stosunki polityczne i społeczno-gospodarcze wpoiły miejiako przeświadczenie o samowystarczalności