112 113

ltołdt»!X

wzorach francuskich, istniały departamenty i powiaty oraz gminy często pokrywające się z majątkiem ziemskim. Królestwo Polskie dzieliło się początkowo na 8 województw. przemianowanych w 1837 roku na gubernie. Z 5 guberni istniejących w 1844 roku. po upadku powstania styczniowego, w 1867 roku utworzono 10 guberni dzielących się na powiaty I miasta wydzielone oraz gminy. Zabór pruski dzielił się na prowincje, rejencje 1 powiaty składające się z gmin oraz miast wydzielonych z powiatów. Zabór austriacki, po początkowych licznych zmianach, dzielił się w 1867 roku na powiaty (tzw. powiaty polityczne - zwane potocznie .starostwami' - w odróżnieniu od powiatów sądowych), miasta wydzielone z powiatów, gminy oraz obszary dworskie.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku Konstytucja marcowa z 1921 roku stwierdzała. Ze obszar paAstwa jest podzielony na województwa, powiaty, gminy miejskie 1 wiejskie. W Polsce międzywojennej istniało 16 województw (1 miasto stołeczne Warszawa), dzielących się na 277 powiatów opierających się na obszarach stworzonych w okresie zaborów. W1933 roku ujednolicono gminy w całym państwie, tworząc gminę zbiorową. Ponadto istniało 15 systemów podziałów specjalnych (m.ln. dla administracji wojskowej, oświatowej, sądowej, górniczej, leSnej).

Po 1939 roku na ziemiach zachodnich włączonych do Niemiec wprowadzono podział administracyjny obowiązujący w Niemczech, a na terenach włączonych do ZSRR podział obowiązujący w republikach: Ukraińskiej. Białoruskiej i Litewskiej. W Generalnej Guberni, której stolicą był Kraków, utworzono 5 dystryktów (Kraków. Warszawa. Lublin. Radom, a od 1941 roku Lwów), dzielących się na 56 powiatów, przeważnie obszarowo większych niZ umiejące przed wojną, dzielących się z kolei na gminy utrzymane w zasadzie w granicach przedwojennych. Przedwojenny podział dla celów specjalnych został w zasadzie utrzymany, ale terytorialny obszar działania niektórych organów administracji nlezespolonej przeważnie został zwiększony. Struktury podziemnego państwa polskiego bazowały w zasadzie na podziale przedwojennym.

Po 11 wo|nie Swiatowel uchylony został podział administracyjny wprowadzony przez okupanta, a nowy oparto na Umiejącym w okresie międzywojennym. Utworzono nowe województwa na ziemiach odzyskanych i w 1950 roku zwiększono Ich liczbę. W 1954 roku zlikwidowano gminy, tworząc w ich miejsce gromady. |ako najniższe jednostki podziału terytorialnego. Na mocy ustawy z 1972 roku gminy znów zostały najniższymi jednostkami podziału terytorialnego. W 1975 roku zlikwidowano powiaty, wprowadzając tym samym dwustopniowy podział terytorialny państwa. W miejsce 17 województw oraz 5 miast stopnia wojewódzkiego utworzono 49 województw. jako drugi stopień podziału podstawowego. Województwa dzieliły się na gminy, a Ich liczba w ostatnim. 1998 roku. dwustopniowego podziału terytorialnego wynosiła 2489. Powstanie dwuszczeblowego (gmina, mlasto-województwo) podziału terytorialnego pociągnęło za sobą zwiększenie liczby podziałów specjalnych i pomocniczych.

Zgodnie z ustawą o wprowadzeniu zasadniczego, trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z 1998 roku, od 1 stycznia 1999 roku jednostkami zasadniczego

podziału terytorialnego państwa stały się: gmina, powiat i województwo. Zlikwidowano 49". a utworzono 16 województw*. Jako największych Jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju powołanych do wykonywania administracji publicznej przez dwa podstawowe podmioty: administrację rządową i samorządu terytorialnego. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 1998 roku utworzono 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu.

Rola podziału terytorialnego traktowanego |ako względnie trwale rozczłonkowanie przestrzeni państwa” dla |ednostek realizujących zadania administracji publiczne), zapobiegającego razem z podziałem rzeczowym I pionowym mieszaniu się kompetencji organów. Jest dla JakoSci i sprawności działania administracji bardzo diiZa. Organy administracji powinny działać w ramach tclSle określonej Jednostki przestrzennej. Podział rzeczowy zadań między organy a dokładnie wyznaczony teren Ich działania Jest podstawą ładu organizacyjnego. Podział terytorialny zapobiega krzyżowaniu się kompetencji różnych organów dotyczących konkretnego terenu. Szczeble administracji łączą się ze szczeblami podziału terytorialnego.

Konstytucja RP z 1997 roku nie wymienia Jednostek zasadniczego podziału terytorialnego. pozostawiając to regulacji ustawowej, i podkreśla. Ze ustrój terytorialny powinien zapewniać decentralizację władzy publicznej, a zasadniczy podział terytorialny powinien uwzględniać więzi społeczne, gospodarne i kulturalne oraz zapewniać Jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych. Ustawa z 1998 roku stwierdza. Ze zmiany granic województw, w tym związane z tworzeniem, łączeniem, dzieleniem lub znoszeniem powiatów, następują w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii organów Jednostek samorządu terytorialnego. których zmiana dotyczy. Zgodnie z ustawą z 1998 roku o samorządzie powiatowym. tworzenie, łączenie, dzielenie i znoszenie powiatów oraz określenie gmin wchodzących w ich skład należy do Rady Ministrów. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z 1990 roku. tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin. będących zgodnie z Konstytucją podstawowymi Jednostkami samorządu terytorialnego, ustalanie Ich granic oraz siedziby władz następu|e w drodze rozporządzenia Rady Ministrów po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Status miasta nadawany Jest w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.

W Jednostkach zasadniczego podziału terytorialnego, w gminie i powiecie (szczebel lokalny), działa administracja samorządu terytorialnego (wójt. burmistrz, prezydent miasta, zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta). W województwie (szczebel regionalny) funkcjonuje administracja samorządu terytorialnego (zarząd wojewódz-

¹'Zlikwidowano takie 267 rejonów administracyjnych, które były Jednostkami podziału terytorialnego pomocniczego.

¹⁰ Dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie. opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie. Śląskie. Świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie. wielkopolskie I zachodniopomorskie.

¹¹W skład przestrzeni państwa wchodzą: ląd. wody wewnętrzne, wody morsa terytorialnego, obszar powietrza i wnętrza ziemi.

13