100220111031

TOMASZ ZAN    XLV

po powstaniu zaprowadziły go znacznie dalej, niż to zadokumentowała i dalsza, indywidualna współpraca z szubrawcami, ale krytycyzm wobec własnej klasy pozostał trwałym elementem jego ideologii.

Wprawdzie Baliński i Sękowski byli najmłodszymi uczestnikami Towarzystwa, ale za przedstawiciela młodej generacji uznać wypada raczej Tomasza Zana, noszącego pseudonim Gowiglis (bożek trzód i pasterzy)⁵². Twórcy „teorii promionków”, protegowanemu Kontryma, współpracownikowi Chodźki, wciągniętemu do wolnomularstwa i Towarzystwa Patriotycznego, odpowiadać musiał zapewne w Towarzystwie krytyczny stosunek do moralności kręgów arystokratyczno-zdemiańskich, ale chyba i do niedojrzałych konspiracji, z których „żaden rzetelny postęp... nie mógł wyniknąć”, jak orzekł, choć wypadło mu do nich wejść. Na łamach »Wiadomości« wystąpił pod koniec ich istnienia, ma jednak w nicih interesującą kartkę. W rozdziałkach autobiografii Świat i miłość, o tytule zapożyczonym od Mickiewicza, a technice sterniowskiej, ujawnił niemal realistyczne traktowanie drobiazgów życia, połączone z umiejętnością przedstawiania mało wyrazistych, subtelnych stanów psychicznych oraz krytyczny pogląd na rzeczywistość, prześwietlony osobistym humorem.

Niektórzy z riiewątpliwych uczestników Towarzystwa zapisali się mniej lub więcej trwale w dziejach naszej kultury na terenie Litwy, a więc: Szymon Żukowski, ostatni prezes Towarzystwa Filoma tycznego, filolog, współpracownik Gródka i Kontryma w bibliotece⁵³, Antoni Wyrwicz

⁶² Poza Słownikiem Janowskiego: M. Dunaj Ów-n a, T. Zan, lata uniwersyteckie, Wilno 1933, oraz S. Pigoń, Głosy sprzed wieku, Wilno 1924, gdzie charakterystyka pisarstwa Zana.

⁵³ L. Janowski, Słownik; oświetlenie jego wydatnej roli w Towarzystwie postulował H. Mościcki w recenzji