151 2

150

3.3.2.6.    Skały lamprofirowe

Należą do szczególnej grupy skał zarówno ze względu na skład mineralny, cechy strukturalne, powinowactwo do innych grup skał magmowych oraz formę geologicznego występowania. Jeśli chodzi o tę ostatnią cechę, to należą one do skal hipabisalnych lub subwulkanicznych, a właściwie najlepiej odpowiada im określenie skał żyłowych (rozdz. 2.1.1.). Na podstawie ostatnio zgromadzonych materiałów (fide Kozłowski i Ryka, 1981) można scharakteryzować je następująco.

Skały lamprofirowe mają strukturę holokrystaliczną, porfirową lub porfirowatą. Są mezo- lub melanokratyczne, rzadziej ultramaficzne. Zasobne są w ciemne (przeważnie błyszczące) minerały, w których biotyt i hornblenda przeważają nad piroksenami i oliwinem. Mogą one tworzyć fenokryształy, jak też występować w cieście skalnym zawierającym skalenie i skalenoidy. Większość minerałów może być przeobrażona hydrotermalnie, a takie minerały jak kalcyt i zeolity mogą także wykazywać cechy minerałów pierwotnych. Cechują się stosunkowo dużą zawartością alkaliów przy małej ilości krzemionki.

Klasyfikacja lamprofirów została przedstawiona w tabeli 3.3. Jest ona oparta na stosunku skaleni alkalicznych i plagioklazów (A + P) do skaleniowców (F) i skaleni alkalicznych (A) do plagioklazów (P) oraz na dominującym minerale ciemnym. Można także orientacyjnie skały te sklasyfikować na podstawie minerałów jasnych w trójkącie QAPF, zwłaszcza gdy składniki ciemne są silnie wtórnie zmienione (ryc. 3.29).

Jak wynika z tabeli 3.3, skały lamprofirowe podzielone są na trzy grupy (Wimmenauer, 1973): lamprofiry (właściwe), lamprofiry alkaliczne oraz

Tabela 3.3

Główne odmiany lamprofirów (Ryka, Maliszewska, 1982)

Minerały jasne		Dominujące minerały maficznc
Skalenie	Foidy	Biotyt, augit diopsydowy + oliwin	Hornblenda, augit diopsydowy ± oliwin	Amfibole (barkewikit, kaersutyt), augit tytanowy, oliwin, biotyt	Mclilit, biotyt ± augit tytanowy + oliwin, kalcyt ±
Odmiany		I		II	III
A> P P >A A>P P >A	A + P>F Szkliwo analcymowe	Minctta Kersantyt	Wogczyt Spessartyt	Sannait Kamptonit Monchikit	Polzenit Alnóit

Ryc. 3.29. Schemat klasyfikacyjny QAPF nie przeobrażonych lamprofirów. Strefa zakres-kowana oznacza pole wzajemnego przechodzenia skał wymienionych powyżej i poniżej tej strefy

F

lamprofiry ultramaficzne lub do nich zbliżone. Do pierwszej grupy lamprofirów występujących głównie w granitoidowych kompleksach skalnych należą:

—    minetta — zbudowana głównie ze skalenia potasowego (K, Na), niewielkich ilości plagioklazów, biotytu, augitu diopsydowego, hornblendy, oliwinu i niekiedy kwarcu;

—    wogezyt — zawierający skaleń potasowy (K, Na), niekiedy także plagioklaz, hornblendę, augit diopsydowy, a w dalszej kolejności biotyt, a także kwarc, apatyt, tlenki żelaza;

—    kersantyt — zawierający plagioklaz ( + ortoklaz), biotyt, dalej augit, hornblendę, a także kwarc, apatyt i tlenki żelaza;

spessartyt — zbudowany z plagioklazu (andezyn), hornblendy, augitu diopsydowego, czasem niewielkich ilości skalenia potasowego (K, Na), biotytu, oliwinu, kwarcu, apatytu, tlenków żelaza i innych.

Lamprofiry te związane są ze skałami granitoidowymi, głównie skałami wapniowo-alkalicznymi i mają wskaźnik barwy M wyższy od 35. Spotyka się jednak skały o wymienionym wyżej składzie, w których ten wskaźnik barwy jest niższy i zawarty jest mniej więcej w granicach 25—35. Takie skały zostały określone jako semilamprofiry.

Określone przez Wimmenauera tzw. lamprofiry anchibazaltowe zbliżone są swoim składem chemicznym do alkalicznych bazaltów, bazanitów lub nefelinitów. Występowanie tych skał związane jest z foyaitami (czyli nefelinowy-mi syenitami), esseksytami lub niektórymi karbonatytami. Ich wskaźnik barwy jest wyższy od 40. Do tej grupy należą:

—    kamptonit — który zawiera jako fenokryształy amfibole (barke-wikit, kersutyt), augit tytanowy, oliwin, niekiedy także biotyt; w cieście skalnym