166 167 3

niem. Dziecko postępując wbrew woli rodziców stwarza sobie fikcyjne argumenty. Gdy bawi się zbyt długo z kolegami, spóźnienie na obiad tłumaczy dodatkowymi zajęciami w szkole. Wprowadza rodziców w błąd w obawie przed karą. W omawianym okresie rozwojowym dzieci nie uznają prawdomówności za niewzruszoną zasadę moralną. Jeśli przez kłamstwo można uzyskać przywileje bądź uniknąć kary, nie czują się winne.

Wychowanie w poszanowaniu prawdy jest sprawą niesłychanie ważną. Przyzwyczajenie się do kłamstwa może z czasem przerodzić się w nawyk. Dlatego tak istotne jest zapobieganie kłamstwom dziecka. Ono musi zrozumieć, że nikt nie zaufa temu, kto kłamie, że kłamstwo po prostu nie opłaca się. W najgorszej sytuacji są dzieci wychowywane bardzo surowo, żyjące w ciągłym strachu, gdyż chcą one przede wszystkim uniknąć gniewu rodziców, bez względu na środki.

Zaspokajając rozsądnie dziecięce potrzeby i pragnienia, a jednocześnie tłumacząc, bez zbędnego moralizowania, potrzebę prawdy, można osiągnąć pozytywne efekty.

Poważnym przewinieniem są kradzieże. Przywłaszczanie cudzej własności przez dziecko może być spowodowane chęcią posiadania czegoś, czego mu brakuje. Czasami dokonuje kradzieży zorganizowana grupa zabawowa. Oto przykład. Grupa 8—10-letnich chłopców, przyłapanych na kradzieży butelek na mleko spod drzwi lokatorów, wyjaśniła, że chce za nie kupić piłkę do gry na boisku.

Podobnie uczeń, który nie ma odpowiednich przyborów szkolnych, zabiera cudzy długopis, dokonuje kradzieży w sklepie samoobsługowym. Kradzieże wyrażają niekiedy protest dziecka, kiedy sądzi, że rodzice go nie kochają; mogą też wynikać z postawy antyspołecznej, podobnie jak złośliwe niszczenie roślinności w osiedlach mieszkaniowych czy przedmiotów wspólnego użytku.

Zdecydowana reakcja rodziców, gdy zauważą u dziecka cudze przedmioty, żądanie natychmiastowego zwrotu skradzionych rzeczy, mogą oduczyć tego negatywnego zachowania się.

U dzieci w młodszym wieku szkolnym zdarzają się również przypadki włóczęgostwa i ucieczki z domu. Wprawdzie zjawisko to częściej ma miejsce w okresie dorastania, ale i w młodszym wieku niektóre dzieci uciekają. Powody ucieczek najczęściej tkwią w rodzinie, w której dziecko nie znajduje oparcia, czuje się źle. Przyczyną również może być paniczny lęk przed surową karą, jeśli się jej spodziewa.

Znane są przypadki znęcania się nad dzieckiem nie tylko ojca lub matki. Bywa, że starszy brat maltretuje młodszego, a ten nie może poskarżyć się rodzicom, gdyż to spowodowałoby nasilenie bru-

167