188 189

3) odwzajemniony wybór pozytywny

CD--*CD

4)    odwzajemniony wybór negatywny

CE)*-..................-CD

5)    wybór asymetryczny

CD-...............-----CD

(D ...........CD

6) bez wyboru

CD    CD

Socjogramy mogą przybrać różną postać. Na ogół wyróżnia się socjogramy grupowe i indywidualne. Pierwsze z nich dzielą się na socjogramy nieuporząd kowane, kołowe i hierarchiczne.

Socjogram nieuporządkowany

Socjogram nieuporządkowany wykreśla się zwykle dla grupy kilku- lub co najwyżej kilkunastoosobowej. Sporządzanie go rozpoczyna się na ogół od umieszczenia w socjogramie najpierw osoby najczęściej wybieranej, a następnie osoby, które ją wybrały. Zaznaczamy przy tym zarówno wybory pozytywne, jak i negatywne oraz odwzajemnione. W następnej kolejności uwzględniamy osoby mniej liczne wybrane lub w ogóle nie wybierane. Zabiegamy też o to, by umieszczać na socjogramie osoby wybierające się wzajemnie możliwie blisko siebie i unikamy — o ile to tylko możliwe — krzyżowania się poszczególnych linii (por, J. Brzeziński, 1978, s. 298-300).

Oto przykład nieuporządkowanego socjogramu:

Rys. 1. Socjogram nieuporządkowany

Źródło: D. Ekiert-Grabowska (1984, s. 64).

W socjogramie tym najwięcej wyborów pozytywnych otrzymała dziewczyna / numerem 3 oraz dwóch chłopców z numerami 6, 7 i 10. Socjogram wskazuje leż na względnie duże zintegrowanie wśród dziewcząt i wśród chłopców oraz całkowity niemal brak powiązań socjometrycznych między chłopcami i dziewczętami uwzględnionej w badaniach grupy.

Na ogół socjogram nieuporządkowany wykreśla się na podstawie jednego kryterium socjometrycznego. W przypadku zaś, gdy uwzględnia się więcej niż jedno kryterium, to każde pozostałe zaznacza się liniami o odpowiednio różnym kolorze lub o różnej grubości.

189