1 (230) 2

do czasu wchodząc na krzesełko mówili do dorosłych — wytykano i żartobliwie, demaskując owo krzesełko, w^Tysyłano do dziecięcego pokoju.

Nie należy ukrywać, że o zainteresowaniu się Przyborowskiego młodocianym czytelnikiem przesądziły w dużym stopniu jego niepowodzenia w literaturze dla dorosłych. Ale — i to trzeba podkreślić — Przyborow-ski przyszedł do dzieci nie w hełmie z gazety na głowie, z trąbką i torebką cukierków w jednej ręce, a rózeczką i katechizmem w drugiej.. Przyszedł i rnówił do nich zwyczajnym, nie „sepleniącym” językiem, a potrafił doskonale zainteresować. Wziął udział w zabawie, traktując jej uczestników na serio. Czasem udawało mu się to lepiej, czasem gorzej.

W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku Przyborowski rozminął się zupełnie w swych powieściach z zaleceniami pedagogów warszawskich. Nie wynika jednak z tego, że autor Bitioy pcd Raszynem pozytywistycznym ideałom wychowawczym przeciwstawił świadomy program wychowania patriotycznego. Przyborowski nie był pedagogiem z profesji i żadnych „kierowanych” zaleceń nie respektował. W tym czasie, gdy prawdę wszyscy piszący dla dzieci skupili się dookoła takich czasopism, jak „Przyjaciel Dzieci” czy „Wieczory Rodzinne”, lub drukowali swe książki w specjalnych wydawnictwach, np. Bibliotece dla Młodzieży — Przyborowski trzymał się zupełnie na uboczu. Nigdy zresztą za pisarza par excellerice młodzieżowego się nie uważał. Powodzenie w tym rodzaju literackim przyszło samo i Przyborowski swą twórczość historyczną dla młodzieży traktował przede wszystkim jako główne źródło zarobku. Że — obiektywnie rzecz biorąc — książki jego spełniały doniosłą funkcję wychowawczą to już spraw^Ta nie tyle określonej i świadomej postawy pedagogicznej autora, ile jego zainteresowań i uzdolnień pisarskich.

Przyborowski należał do pokolenia pozytywistów i polityczne jego poglądy potwierdzają na ogół prawidłowość rozwoju tej części jego pokolenia, która od liberalnej postawy lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przeszła na pozycję nacjonalistycznego programu Narodowej Demokracji. Wysoka fala obchodów i kultów narodowych, patriotycznej frazeologii, wzięcia w pacht endecki całej niemal przeszłości wyniosła i Przyborowskiego.

(-)

Powieści Przyborowskiego wykroczyły w swych skutkach daleko poza ramy zakazu liberum ccnspiro i ramy dozwolonego napięcia patriotycznych emocji. Z jego książek uczyli się młodzi czytelnicy miłości ojczyzny, one wyzwalały tęsknotę do przygody, do walki za kraj z bronią w ręku, i v/ ostatecznym rozrachunku, w latach niewoli, te elementy stanowiły ich najcenniejszą zdobycz wychowawczą. Spośród czytelników rekrutowali się zarówno ci, którzy szukali niepodległości ojczyzny w społecznym i politycznym kształcie burżuazyjnego państwa, jak i ci, którzy niepodległość łączyli ze sprawą rewolucji społecznej.

(...)

227