1 (235) 2

z mowy potocznej, nastawionej na komunikację informującą, ukształtowany w wypowiedź usensowioną i autonomiczną, jest uporządkowany lub odwołuje się do uporządkowania estetycznego. Narrator powiastki historycznej, przyrodniczej, chcąc przekazać pewne kwantum wiedzy, ucieka się do wykładu zobrazowanego, do elementów fikcji, a nierzadko i swoją wypowiedź organizuje „literacko”. Podobnie ma się rzecz z tekstami nastawionymi przede wszystkim, a i jedynie — na funkcje wychowawcze. I tu narracja ucieka się do obrazowych przykładów czy do zbeletryzowanych przypowieści. Jest to sprawa znana. Uogólniając więc można stwierdzić, że teksty werbalne, adresowane do dzieci, już w swej gene-ratywności sięgają, z różnym powodzeniem, do obiegowych wzorców literackiego mówienia.

Najwcześniejsze książki dla dzieci, jak każda liber primus, każda biblia pauperum, odwoływały się do obrazu: rzeczywistości czy fikcji, do obrazu współuczestniczącego i dopełniającego śię ze słowem, do obrazu ■wreszcie takiego, który był zdolny sam w sobie do przekazywania zdarzenia czy narracji. Literackość tekstu przekazywanego w książkach dla dzieci jest kompilacją — o różnej dominacji — komunikatu werbalnego, realizującego się w czytaniu, z komunikatem obrazkowym — do oglądania. Czytać może znaczyć — oglądać, „przejrzeć” (np. przeglądanie gazety, a zwłaszcza czasopisma ilustrowanego). A estetyka słowa w książce dla dzieci odnajduje równoważną komponencję obrazu.

Słowo mówione, uporządkowane w wypowiedź estetyzująeą (bajka niani), nie konkretyzowało się i nie docierało do odbiorcy jedynie jako czysty komunikat foniczny, ale towarzyszyła mu, konkretyzowała je jako swoista jego wartość naddana — intonacja i instrumentacja głoSU narratora, pauzy i zawieszenia znaczące oraz gest i mimika. Słowo bajki radiowej jawi się w kontekście akustyki „teatralizowanej”, a nawet bajka opowiadana do słuchawki telefonicznej jest również narracją zinstru-mentalizowaną „aktorsko” przez narratora. Bajka telewizyjna jest utea-tralizowana wizualnie i fonicznie. Film animowany i komiks książkowy wyzbywają się prawie zupełnie warstwy znaczeń słownych, spychając je na margines. Mogą być samym obrazem, ale poruszonym, rozwijającym się w czasie, tworzącym strukturę narracyjną właściwą słowu. Pantomima opowiada gestem, ucieka się do swoistego kodu, opowiada skrótem i metaforą. Opowieść filmu animowanego jest linearna, z porządkiem rozwijającym się w czasie, czyta się ją jak tekst drukowany.

W tym rozumieniu literatura staje się sztuką obrazów i gestów. Lite-rackość więc może się wypowiadać w różnym tworzywie, poza jej tworzywem prymarnym czy macierzystym, jakim jest słowo.

Literackość tekstów dla dzieci jest proteuszem: może być słowem, dźwiękiem, obrazem, gestem — każdym z osobna i wszystkim naraz. Utwór dla dziecka czy utwór dziecięcy jest tworem synkretycznym lub jest konstrukcją otwartą na synkretyczność i symultaniczność. To upo-

232