20090126 171411

materiał do badań

Materiał zawarty w aktach sprawy tylko częściowo pomaga w zdobyciu informacji na ten temat. Dlatego przydatne okazuje się przeprowadzenie wywiadów psychologicznych z osobami, które dobrze znalv zmarłego lub miały z nim bliski kontakt w okresie bezpośrednio poprzedzającym jego śmierć. Nasuwa to liczne trudności zarówno prawne, praktyczne, jak też metodologiczne i etyczne. Przede wszystkim, zgodnie z art. 192 § 4 k.p.k., badanie psychologiczne świadka jest uzależnione od jego zgody, co praktycznie ogranicza krąg badanych osób do najbliższych i zainteresowanych wyjaśnieniem przyczyn śmierci. Problem praktyczny tkwi również w konieczności zawężenia liczby badanych do tych, którzy mogą dostarczyć szczególnie znaczące informacje o sytuacji psychologicznej zmarłego. To jednak może wpływać na obniżenie wartości zbieranego materiału, ponieważ osoby najbardziej zorientowane są zarazem najbardziej subiektywne, tj. zainteresowane kreowaniem określonego wizerunku zmarłego. Nie bez znaczenia jest również fakt, że gwałtowna śmierć osoby znajomej prowokuje do tworzenia własnej opinii na jej temat.

wywiad

psychologiczny

Przeprowadzanie wywiadów psychologicznych z osobami bliskimi jest szczególnie trudne ze względu na kwestie etyczne. Biegły dążąc do uzyskania jak najobszerniejszych informacji, między innymi o relacjach łączących badanego ze zmarłym, życiu intymnym zmarłego i zaburzeniach, które ujawniał, jest odpowiedzialny za to, żeby nie spowodować urazu psychicznego badanych.

Informacje zbierane w wywiadach psychologicznych są ukierunkowane na historię życia i opis funkcjonowania zmarłego, ze szczególnym uwzględnieniem problemów w przystosowaniu społecznym, kontroli zachowania, sposobów rozwiązywania konfliktów, odporności na sytuacje trudne, postaw, światopoglądu, hierarchii wartości i planów na przyszłość. Ważną rolę odgrywa ustalenie dynamiki funkcjonowania zmarłego - wahań nastroju, podwyższenia i obniżenia energii itd.

Pytania zawarte w wywiadach koncentrują się na sposobie przeżywania sytuacji przez zmarłego: ujawnianych przez niego emocjach, a także nietypowych przejawach zachowania. Wywiad psychologiczny jako bezpośrednie źródło informacji od osób bliskich jest bardzo ważny również z tego względu, ze pozwala usta lic, w jakim stopniu zmarły by 1 dla nich osobą bliską i znaczącą. Diagnostyczne w tym zakresie są zarówno bogate i szczegółowe charakterystyki zmarłego, jak też ubogie, lakoniczne, pozbawione opisu cech psychicznych relacjo. Informacje uzyskane podczas

406    -----Alicja C~en\tered.i • Teresa laskieioicz-Obi/ihiiislui ------- wywiadów są weryfikowane aa podstawie danych zawartych w aktach sprawy.

analiz

wytworów

Szczególne znaczenie w badaniu psychologicznym odgrywa analiza wytworów działania i dokumentów osoby zmarłej. Jest to wprawdzie materiał pośrednio zdobyty, ale obiektywny. Stanowią go listy, zeszyty szkolne,'zwłaszcza z przedmiotów humanistycznych (w przypadku uczniów), pamiętniki, rysunki, a także inne przejawy twórczości pozostawione przez zmarłego. Uzupełnienie stanowią fotografie, nagrania wideo, świadectwa szkolne, dokumentacja lekarska itd. Im bogatsze są te materiały, tym większe możliwości odtworzenia sylwetki psychologicznej. Wyjątkowo bogatego materiału dostarcza list pożegnalny oraz pamiętnik z okresu bezpośrednio poprzedzającego śmierć (jeśli takie powstały). Pozwalają one na analizę stanu emocjonalnego (zarówno dzięki analizie formalnej — języka i obrazu graficznego pisma, a także treściowej) oraz sposobu przeżywania relacji z otoczeniem (nacisków, zaniedbań, konfliktów).

okoliczności

poprzedzające

śrnien

Wnikliwego badania wymaga okres bezpośrednio poprzedzający śmierć i okoliczności, jakie jej towarzyszyły. Biegły analizuje zachowanie zmarłego w tym okresie poszukując śladów reakcji nietypowych, objawów syndromu przedśamobójczego (17, 26, 49, 76(, skarg lub poszukiwania pomocy u innych, a także działania, które mogłoby sugerować przygotowania do pozbawienia się życia. Następnie biegły dokonuje psychologicznej analizy śladów kryminalistycznych zawartych w materiałach sprawy: rodzaju śmierci (zatrucie, powieszenie, śmierć pod kołami pociągu itd.), wykorzystanych w tym celu środków, miejsca, czasu itd. w określonym kontekście sytuacyjnym. Pozwaia to na ocenę, do jakiego stopnia można uwzględnić łub wykluczyć udział innych osób, możliwość zaplanowania czynu, stopień determinacji działania itd.

Zdobyte informacje na temat osobowości i stanu psychicznego podmiotu w ostatnim okresie żyda pozwalają na ustalenie lub wykluczenie motywów podjęcia decyzji o samobójstwie, a następnie odniesienia ich do okoliczności śmierci. To pozwala dopiero na przedstawienie najbardziej prawdopodobnych od stronę psychologicznej wersji przebiegu wydarzeń, które doprowadziły do zgonu, a także na wskazanie potencjalnego udziału oceny iub wpływu innych osób.

Wnioski zawarte w opinii psychologów mogą być bardziej zbliżone do kategorycznych wówczas, gdy biegli dysponują obszer-

.    c:v;v.: