220,221

Nauka o literaturze/krytyka literacka

Todorova opozycja poetyki i interpretacji

Uniwersalny system literatury potencjalnej

220    Teorie literatury X]l

uka zajmuje się sensami, krytyka je tworzy")⁵⁷, niemniej jednak ostatci uM ła ona budować podstawy dla krytyki, wyznaczając ogólne warunki ino^T wytwarzania znaczeń w literaturze.

Inaczej jeszcze widział tę kwestię inny literaturoznawca francuski I Todorov (ur. 1939). W późniejszej o dwa lata Poetyce, wbrew Bart hm W| nette owi, dokonywał zasadniczego podziału na to, co mieści się w ko|..| cjach poetyki (prawa mieszczące się w porządku naukowym), i na to, co |w meną interpretacji, a także krytyki literackiej (a zatem nie zawsze dając o u tematycznie uporządkować procesy wytwarzania znaczeń). Pisał więc

W przeciwstawieniu do interpretacji poszczególnych dzieł, [poetyku} zabiega o nazwanie sensu, lecz zmierza ku poznaniu ogólnych praw pili nujących narodzinom każdego dzieła. W przeciwstawieniu jednak do kich nauk jak psychologia, socjologia itp., poszukuje tych praw w ohr samej literatury. Poetyka jest więc równocześnie „abstrakcyjnym" 1 wnętrznym" podejściem do literatury'*.

O ile więc Barthcs i Gencttc w analizie strukturalnej dostrzegali po< krytyki literackiej/interpretacji, o tyle Todorov zdecydowanie wzbt a przed tego rodzaju koneksjami, obawiając się zwłaszcza o ewentualność ceń w abstrakcyjnym modelu poetyki strukturalnej, gdyby zaczęła /.ijr się ona tak trudnymi do opanowania i subiektywnymi w gruncie rzcc > skami semantycznymi. W jego książce pobrzmiewały już bardzo wyia/r rżenia o odkryciu uniwersalnego systemu „literatury możliwej”. Doju bowiem nieco dalej:

Przedmiotem poetyki nie jest samo dzieło literackie; bada ona wlali owej szczególnej wypowiedzi, jaką jest wypowiedź literacka. Wszelki*’ ło jest więc rozpatrywane jedynie jako przejaw abstrakcyjnej i ogólni | *»t tury, której jest tylko jednym z możliwych urzeczywistnień. W ten n|| ta nauka nic zajmuje się realnymi dziełami, lecz możliwą literaturą, tmtj słowy: tą abstrakcyjną właściwością, która stanowi specyficzność litn ir go faktu, literackością⁵⁹.

Poetyka w ujęciu Todorova nic miała więc już w ogóle zajmować się Mili niem konkretnych, pojedynczych tekstów literackich, lecz tylko opisywanie trakcyjnych struktur, których owe teksty' mogły być jedynie realizacją W 1 ciu poetyki nic interesowały także znaczenia dzieła literackiego (to było wi/ meną interpretacji), a jedynie ogólne warunki powstawania tych znaczeń (1 semantyczne). W odróżnieniu więc od subiektywnej i wykraczającej poza ••aum j

Ibidem,*. 1*7.

** T.Todormr, Poetyka, dum. S. Clrhnwir/, Wum/uwa    i i .

■*« )i, i.ik rozumiana poetyka miała być „abstrakcyjnym" i „wewnętrznym ’ || (Im lite ratury - nic zajmowałaby się w ogóle faktami empirycznymi Janickimi), lecz tylko abstrakcyjną strukturą (literaturą w sensie ogól* h ul h ►/umieniu właśnie byłaby nauki} w pełnym tego słowa znaczeniu. |i»!iihl.ii zmierzały również i inne praceTodorova - na przykład wczc-Hpftrr/ et \ignification (1967), a także jego analizy utworów fabularnych, lOlhlr z badaczami z kręgu francuskiej szkoły narratologiczncj⁶'. widm zne zarówno u Todorova,jak i u Genettea czy Barthesa bar-|ytv naukowe były charakterystyczne zwłaszcza dla strukturai i zmu |D " późnych latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych⁶¹, określa* u j właśnie przyczyny mianem „ortodoksyjnego". Co więcej - ów-Jlłria bardzo sprzyjała takim właśnie tendencjom. Z uwagi na inten-kvt lllozoficzno-antropologiczne, a także ze względu na inspiracje po-[Iforii lingwistycznych (Emile’a Benveniste’a, Louisa Hjcmsleva, Noama Chomskyego) analizy języka poetyckiego ustąpiły w tym lfttłr| . .1 zamysłom dużo śmielszym i zakrojonym na szerszą skalę -Kutn uniwersalnej gramatyki literatury. Właśnie tego rodzaju zamic-Maa/< za projekt zbudowania jeszcze mocniejszej niż dotychczas na szczególnie zainteresują strukturalistów francuskich w drugiej HwKk d/icsiątych. Jednym z najważniejszych impulsów stanic się dla INy.l antropologiczna Claudea Lćvi-Straussa⁶¹, lin iii strukturalizmie dominować będzie również perspektywa sc-Niifyow.ma już wstępnie w dokonaniach badaczy z kręgu Szkoły I* dnak jak pamiętamy-w koncepcjach Mukarovskicgo czyja-puią nadrzędną był z n a k, a ich wysiłki skierowane były przede Ii m._v 1 unia dzieła literackiego za fenomen znakowy i możliwoli • Jego specyfiki scmiotyczncj, o tyle w czasach późniejszych -Wic ••trukturalizmu francuskiego końca lat sześćdziesiątych i sic-l li w 1 rut rum zainteresowania znajdzie się już nie sam znak, lecz l a 1 'Mn I odpowiednio-najważniejszym zadaniem okaże się wńw-łtyairmii znaków literackich i kulturowych. W ten sposób semioty-fiuLh li rozwijająca się już od starożytności - połączy się z myślą jlią 1 sianie się dyscypliną w pełnym tego słowa znaczeniu nauko |, / vli ogólną teorią znaków i systemów znakowych.

ift

)|fllt 1    • /W/tywe dr ta proie (1971) czy Grammairt du D/eamSron - lo-zob.

I (ll> l 'Iimć już w 1978 r., w książce pt. Issgenres du diuoune,Todorov zakwc-jlfluliiMi ilityt/ną koncepcję literatury opartą na założeniu homogeniczności

w»|»............uyliitycc •trukturalncj M. Riflfatcrrc'a - zob. M. Riftater-

h- y tły/u, tłum. I. Sieradzki, (w:) Studia z teorii literatury Archiwum prze liku t (te tac kiego". I, rrd. M. Głowiński, H. Markiewicz, Wrocław 1977,oraz t\/hly> tuy, tłum I Sieradzki, „Pamiętnik Literacki" 1973. /.. j.

Poetyka jako analiza abstr cyjnych slruk

Ortodoksyjn¹

strukturalni

Dalsza owo strukturalii

Przojicle o znaku do a mu znakóv