244,245

244

Status języka wśród innych systemów znakowych

Benveniste'a relacje między-systemowe

Teoria

znaczenia

Zadanie

semiologii

Teorie literatury X X tw

do semiologii wypowiedzi, traktowanej jako sensowna całość, która nic daje się sprowadzić do reguł wyznaczonych przez system.Tak właśnie l< >i iim wał zadanie semiologii językoznawca francuski Emile Benveniste (19111 rJ a w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych jego teorie wywarty du/y zarówno na językoznawców, jak i na semiologów literatury.

Berweniste: w stronę semantyki wypowiedzi

Dokonawszy gruntownej analizy koncepcji Peirce’a i de Saussure’a, IU'it« za jedno z najważniejszych zadań semiologii uznał precyzyjne określeni! su języka wśród innych systemów znakowych²⁴. Rozpoczął jednak od InJ systemów niejęzykowych, po to by na ich tle opisać cechy specy fu/im | zyka naturalnego. Dzięki temu stworzył zarówno podstawy dla ogólne) systemów znakowych, jak i dla systemów złożonych, o większej różno! ści semiotycznej i bardziej skomplikowanych zależnościach między /imkiłl znaczy - systemów językowych, a w szczególności - systemu liteuu'|f Benveniste’a interesowały także relacje między różnymi systemami aoflM. nymi, a idąc śladem inspiracji Peirceowskich, opisywał je również jaku W

0    charakterze znakowym. Zdaniem autora Semiologii języka, systemy norm ne mogły pozostawać wobec siebie w trzech podstawowych relacjach;

r. w relacji wytwarzania (jeden system rodzi inny system, na |T alfabet języka rodzi alfabet Braille’a);

2.    w relacji h o m o 1 o g i i (odpowiedniości strukturalnej międzyl a drugim systemem, na przykład między architekturą gotycką 11 myl

las tyczną²');

3.    w relacji interpretacji (w której jeden system staje się .yatti tepretowanym, drugi zaś interpretującym, na przykład język UHM ko system interpretujący społeczeństwo - odrębny system znakiri

Benveniste rozdzielał również konsekwentnie obszary semiotyki 1 ats; a także starał się określić aktualny kierunek rozwoju semiologii. O 1I1 lu Saussure położył mocne fundamenty pod semiologię lingwistyczną u^r sał wszystko, co dotyczy znaków i ich natury — o tyle zdaniem Benvi ul»l4 nie należało skupić się przede wszystkim na stworzeniu podstaw teorii nia - semantyki teoretycznej i ogólnych reguł wytwarzania znaczeń. I%•) wypowiedź (zdanie) była dla Benveniste’a przejawem prawdziwego /ygf

1    jej twórczych możliwości. Ostatecznie więc autor Semiologii języku 1 ultlg rannie semiologię od semantyki, a zarazem - to, co scmiotycznc, od ugtiJ mantycznc. Zadanie semiologii miało nadal polegać na;

^M Zob. Ć. Berweniste, Semiologia języka, tłum. K. Kalicka, |w;| Znak, styl, hmuwntfM wstęp M. Głowiński, Warszawa 1977, s. 19; artykuł ukazał się w 196) roku,

¹¹ Betwcniatc odwoływał się tu do obserwacji Panofsklego - por. łbitltm, a, jo,

“ Ibidtm, a. a j-t 1.

245

NiJtnłotyka

|Mvlikowaniu jednostek, opisaniu ich cech dystynktywnych i znajdo-Hu coraz dokładniejszych kryteriów dystynktywności. Dzięki temu każ-|Mmk będzie coraz jaśniej potwierdzał swoją własną znaczeniowość w obli¹ konstelacji lub w zespole znaków²⁷.

| »n u a utyka, a zarazem semantyczność wprowadzała w

Mlr/ny tryb znaczeniowości wytwarzany przez wypowiedź. Problemy, i llę (u pojawiają, wynikają z funkcji języka polegającej na wytwarza-wiiininikatów. Jednakże komunikatu nie można sprowadzić do następ-jJnliiDHtck możliwych do zidentyfikowania; dodawanie znaków nie wy-m usu, odwrotnie - to sens („zamierzony”) pojęty całościowo reali-■lę I dzieli na poszczególne „znaki”, którymi są słowa. Po drugie, llłyi /1 a >ść jest z konieczności obarczona ogółem desygnatów, podczas Jfilt>lyczność jest od nich z zasady odcięta i niezależna. Porządek se-|fcvn\ utożsamia się ze światem wypowiedzenia [lenonciation] i uni-t|l Wypowiedzi²⁸.

j| |łniveniste’a, na obecnym etapie należało konsekwentnie przejść jpgli j.iko nauki o systemach znaków do semantyki - skupionej na lh wypowiedzi, uwzględniając przy tym aspekty działania za pomo-W pi m strzeni społecznej²’. Dzięki temu semiologia jako abstrakcyjna myli warunkach wytwarzania sensu mogła zostać oddzielona od ■fincentrowanej na jego funkcjonowaniu w praktykach komuniko-|yii'i przestał być raz na zawsze uformowaną konfiguracją jedno-jin został potraktowany dynamicznie: jako coś, co ciągle two-nvn i przekształca. Był to bardzo istotny krok na drodze otwiera-plinch na nieprzewidywalne, a zarazem możliwość przekraczania |Cl Nysie mów. Ten kierunek refleksji zostanie bardzo efektywnie fliyilu leli francuskich w latach siedemdziesiątych i osiemdzie-

Olnt/iil.i .ię więc znakomitym językiem opisu różnorodnych feno-vli |" k /ąwszy od literatury, a zakończywszy na szeroko rozu-Slnt.i iię iakże dziedziną interdyscyplinarną - łączącą rozmaite lwi \ M, W wiedzy o literaturze najciekawsze efekty przyniosły kom i p. |i inspirowane ogólną wiedzą o znakach: kuliui i | u u ja M. Lotmana (1922-1993) i badaczy z kręgu tak uli laiiimkioj;

ftn

■llliMii m PutMmti ilr linguiiłii/uf tfntrii/t, 1’arin n>66, zwłaszcza k. i i.<) i (o.

iiiklni ullnt<Sw Ncrzol). ilulcj oraz l‘oititrukluru/izm.

Semiologia/

semantyka

Dynamiczna

koncepcja

języka

Semiologia j> dziedzimi inl dyscyplinai 11